Di kûrahiya dîroka Kurdan de, di bin siya çiyayên bilind, di nav dengê bayê û lêdana axê de, destaneke bêdem deng vedide. Ev destan ne tenê bi nivîsên li ser keviran hatiye neqişandin, ne jî tenê çîroka qehremanan e. Ev strana bêdawî ya agirê azadiyê ye ku ruhê wê ji nifşekî bo nifşekî din tê veguheztin, lêgerîna bêwestan a gelê Kurd ji bo rûmet û xweseriyê ye. Di nav xetên herî geş ên vê destanê de, çîroka Mîrê Koran Mîr Muhemmed e ku ji çiyayên bilind ên Rewanduzê bilind dibe û di Şikefta Casenayê de ku di nav kûrahiya erdnîgariya Silêmaniyê de veşartî ye, cih digire. Her çend bi sedsalan, dijminên cuda û serdemên guherbar ji hev dûr bin jî, ev her du sembol mîna şaxên heman çemî giyanê bêdawî yê berxwedana Kurdan hildigirin. Di sala 2025’an de, bi merasîmeke danîna çekan a li bin siya Şikefta Casenayê, ev destan careke din ji nû ve tê nivîsandin.
Mîrê Kor, Şêrê Çiyayan
Di destpêka sedsala 19an de, li ser çiyayên bilind ên Rewanduzê, di nav şaxên Firat û Dicleyê de, şewqeke azadiyê vêket. Mîr Muhemmed ku wekî Mîrê Koran dihat nasîn, di ciwaniya xwe de yek ji çavên xwe winda kir, lê dîtina giyanê wî asoyeke bêsinor qul dikir. Di demeke ku bayên navendîbûna Osmanî hewl didan mîrektîyên Kurdan yek bi yek daqurtînin, li hember vê bahozê rawestiya. Kargehên çêkirina topan ava kir, eşîr di bin yek alê de kom kir û bi artêşeke modern bêdengiya çiyayan şikand. Bi pêngavên xwe yên wêrek, ji Mûsilê heta Bexdayê, textê împaratoriya Osmanî hejand. Dengê wî ne tenê di guhên dijminan de, lê di dilê hemû welatparêzan de jî deng veda.
Di sala 1836an de, dema ku bi zincîran hate girêdan, laşê wî bêdeng ma, lê ruhê wî wekî bayekî azad li çiyayan belav bû. Mîrê Koran bû sembola serhildanên Kurdan, dilekî wêrek ku xewna welatekî xweser di nav xwe de hildigirt. Navê wî veguherî efsaneyekê, çirûskekd nevemirî ya agirê azadiyê ku ji nifşekî bo nifşekî din hate veguheztin.
Şikefta Casenayê, Perestgeha Berxwedanê
Sedsalek şûn de, di bin siya çiyayên Silêmaniyê de, mîna bêhneke ku di dilê çiyê de veşartî ye, Şikefta Casenayê derket holê. Di destpêka sedsala 20an de, dema ku siya kolonyalîzma Brîtanî Kurdistan tarî kir, Şêx Mehmûd Berzencî di vê şikeftê de çirûskeke hêviyê pêxist. Di rojên tarî yên sala 1923an de, dema ku topên Brîtaniyan bi hesin û agir li Silêmaniyê diqîriyan, Berzencî û hevalên wî xwe di kûrahiya vê şikeftê de girtin. Casena ne tenê stargehek bû, bû perestgeheke pîroz a berxwedanê, cihê ku agirê azadiyê lê geş dibû.
Berzencî, bi çapxaneya ku di dema revîna xwe de bi xwe re biribû, di nav dîwarên şil ên şikeftê de mûcîzeyek afirand; rojnameya Bangî Heq (Dengê Rastiyê) derçû. Di hejmara yekem a vê rojnameyê de ku di 8ê Adara 1923an de hate weşandin, wî banga “cîhadê” li dijî Brîtaniyan kir. Ev rojname ne tenê perçeyek kaxez bû; tovên hêviyê bûn ku di dilê Kurdan de hatin çandin, qêrînek bû ku mîna agirê Kawayê Hesinkar bi azadiyê geş dibû. Şikefta Casenayê ji kevir û axa xwe wêdetir bû keleheke berxwedanê, perestgeheke baweriyê.
Çîroka Şêx Mehmûd Berzencî ne tenê di şikeftê de hate nivîsandin. Di reqsa jeopolîtîk a wê serdemê de, wî bi hostatî rolek lîst. Di destpêka sala 1923an de, wî bi Alî Şefîk Ozdemîr, nûnerê Meclîsa Mezin a Neteweyî ya Tirkiyeyê, têkilî danî ku ji bo şerkirina li dijî Brîtaniyan hatibû şandin. Di kongreya 29ê Çileya 1923an de li Silêmaniyê, nûnerên eşîran û rewşenbîrên Kurd biryar dan ku bi Enqereyê re hevkariyê bikin. Ev biryar ji aliyê şandeyekê ve, bi serokatiya zavayê Berzencî, Kapîtan Fettah, ji Mustafa Kemal re hate ragihandin. Şikefta Casenayê bû şahidê bêdeng ê vê hevpeymana dîrokî, pirek ku têkoşîna Kurdan bi şerê serxwebûna Tirkan ve girêdida. Ev yek ne tenê hevpeymaniyeke stratejîk, lê nîşana hêvî û yekîtiyê bû.
Sal 2025, Dengê Casenayê Dîsa Bilind Dibe
Her çend bi sedan sal derbas bûne jî, Şikefta Casenayê wekî bîranîneke zindî ya berxwedana Kurdan dimîne. Merasîma danîna çekan a Gerîlayên PKKê li nêzî vê şikeftê, di sala 2025an de, careke din hêza sembolîk a vî cih û mekanî aşkere kir. Ev merasîm ku li bin siya çiyayê Casenayê, li nêzî bajarokê Surdaşê yê Silêmaniyê hate lidarxistin, ne tenê dawîhatina qonaxekê, lê destpêka qonaxeke nû bû. Sedsalek piştî banga Şêx Mehmûd Berzencî ya “cîhadî” li dijî Brîtaniyan, şikeft bû cihê hêviyeke nû ji bo aştiyeke mayînde li ser vê xakê.
Hilbijartina Casenayê ne tesaduf bû. Ev şikeft cihê ku Mehmûd Berzencî wekî “Padîşahê Kurdistanê” qêriyabû û bi Bangî Heq agirê rojnamegeriya azadiyê pêxistibû. Hilbijartina vî cihê ji aliyê Gerîlayên PKKê ve rêzgirtineke kûr bû ji dîroka Kurdan; pireke sembolîk bû ku ruhê şervanên rabirdûyê bi hêviya aştiyê ya pêşerojê ve girêdide. Casena, ji kevir û axa xwe wêdetir, dilê destana berxwedana Kurdan bû, perestgeheke herheyî ya lêgerîna azadiyê bû.
Destaneke Bêdem
Di rûpelên dîrokê de dibe ku di navbera Mîrê Kor û Şikefta Casenayê de têkiliyeke rasterast xuya neke. Yekî di sedsala 19an de li dijî Osmaniyan şer kir, yê din di sedsala 20an de li hember kolonyalîzma Brîtanî xewna dewleteke neteweyî dişopand. Sedsalan, dijminên cuda û erdnîgariyeke guherbar wan ji hev dûr dixe. Lê tiştê ku wan dike yek, armanca azadiyê û ruhê heman xakê ye.
Mîrê Koran sembola şûr û wêrekiyê bû; Şikefta Casenayê keleha pênûs û baweriyê. Yek şêrek e ku li lûtkeyên Rewandizê diqîre, yê din di şikeftê de agirê hêviyê geş dike. Her du jî heman rastiyê diqîrin: Daxwaza gelê Kurd ji bo azadiyê ne bi demê û ne jî bi dijminan tê şikandin. Artêşên Mîr Muhemmed, çapxaneya Berzencî û çekên ku di sala 2025an de li bin siya Casenayê hatin danîn, şaxên cuda yên heman çemî ne. Ev çem, çemê azadî û rûmetê ye ku ji çiyayan ber bi deştan ve, ji rabirdûyê ber bi pêşerojê ve diherike û wê her dem biherike.
Mîrê Koran û Şikefta Casenayê ne tenê kesayetî an cihên dîrokî ne; ew beytên destanekê ne ku di kûrahiya dîroka Kurdan de deng vedidin. Têgihîştina wan ne tenê xwendina rabirdûyê ye, lê hîskirina agirê azadiyê ye ku hîn jî germ e. Ev destan tîne bîra me ku berxwedan ne tenê bi şûr û mertalan, lê bi pênûs, peyv û hêviya aştiyê jî tê nivîsandin. Çekên ku li bin siya Casenayê hatin danîn, bi banga Şêx Mehmûd Berzencî û serhildana Mîrê Koran, refleksên cuda yên heman ruhî ne. Ev destan, strana bêdawî ya lêgerîna azadiyê ye ku li serê çiyayan, bi dengê bayê û agirê azadiyê, heta hetayê deng vedide.
