Her serre dinya de roja 1ê Êlule sey “roja aştîye” yena bimbarekkerdene. Yeno zanayene ke 1ê êlula 1939î de artêşa Almanya dewkewte Polonya. Na roja ra pey dinya de şerê gemarinî dest pêkerd. Şerî hema hema 6 serrî dewam kerd. Dinya xeylê tesîrdar bîye. Yeno fikrîyayene ke 25 mîlyonî leşker û 60 mîlyonî sîvîlî şîyî heqîya xo. Şer de baxusus Yewîya Sovyetan raştê qetlîyam û hêrişanê Hîtlerî ameye. Bi mîlyonan hemwelatîyanê sovyetan dinyaya xo bedilnaye. Peynîya şerî de Japonya de bi destê Dewletanê Yewbîyayan ê Amerîka (DYA) bombaya atomî zî şuxilîyaye. Bi hezaran kesî ameyî qetilkerdene. Bi kilmî dinya de dramêko pîl qewimîya.
Seba ke şerî nêbê, dinya 1ê Êlule bi coş fîraz kena. Labelê merdim raştê nakokîye yeno. Çike Şerê Dinya yê II. ra nata rîyê erdî de şerî cara nêqedîyayî. Heya şero ke tesîrê heme welatanê dinya bikero nêbî, la şerê herêmî her tim qewimîyayî. Ma baş zanê ke dinya de hacetê berhemardişî çiqas ke destê sinifêke de mendî, uca de aştîye bêîmkan a. Seba awankerdişê aştîye ganî yo ke “wayîrê milkî” serdestîya xo ra fek vera bido. Na çarçewa de aforîzmaya Carl Clausewîtzî xeylê girîng a. O nuseno ke “şer bi hacetanê bînan dewambîyayîşê polîtîka yo.” Kam na polîtîka domneno? Bêguman sinifê serdestî. Yanî êyê ke wayîrê her berhemî yê. Nê sinifî her tim wazenê ke “pîl” bibê û pêserîya xo bizêdînê. Stratejîyê înan her tim bingeyê pîlbîyayîşî de ameyo awankerdene. Nê konteksî de hîpotezê tarîxnas û nuştoxê Murray Bookchînî zî xeylê balkêş ê. Çike o vano ke kapîtalîzm de prensîbê “yan pîl bibe, yan zî bimire” derbasdar o.
Şerê Rûsya û Ukrayna
Kapîtalîst yanî sermayedar ke pîl nêbî, hêz vîndî keno û bazar de giran giran mireno. Coka her sermayedar wazeno ke sermayaya xo bizêdîno. No armanc berê şerî zî akeno. Şer bazarê newî peyda keno. Ma vajê ewro mîyanê Rûsya û Ukrayna de şero winayên esto. No şer her çî ra ver “şerê olîgarkan” o. Nêzdî 80 olîgarkê rûsî nê şerî fînanse kenê. Ê wazenê ke şaristananê Ukrayna yanî milkê olîgarkanê ukraynayijan bîgêrê xo dest. Mîsal oblastê Donetsk û Luganskî serra 2014î verî bi giranî binê serdestîya olîgark Rînat Ahmetovî de bîyî. Nika kewtê binê bandora Rûsya. Nê şerî de rolê welatanê rojawanî zî deyra binîqaş o. Ê zî binê “lênê şerî” hîna zêde kolîyan kenê ci. Ma vajê şîrketê çeke yê Almanya Rheinmetall zerreyê Ukrayna de xeylê tevgerdar o. Serekê Heyetê Îdareyî yê Rheinmetallî Armîn Pappergerî bi hukmatê Zelenskîyî têkilîyê nêzdîyî viraştê. Heta nika zaf çekî erşawitî artêşa Ukrayna. Tankê Leopardî û Marderî erşawîyayî. Demê nêzdî de fuzeyê Taurusî zî do bêrê teslîmkerdene.
Hetkarîya Amerîka
Têna Almanya nê Amerîka zî bi hawayêkê aktîfî tewrê nê şerî bîya. Heta nika bi mîlyaran dolarî ameyî rusnayene. Yew zî çekê tewr newî resayî artêşa Ukrayna. Mîsal HIMARSÎ, tankê Abramsî, fuzeyê Patrîotî nika bi destê leşkeranê ukraynayijan şuxilîyenê. Nê rojan xeberan de nusîyeno ke demê ameyoxî de Ukrayna do Amerîka ra F-16yan bîgêro. Eke merdim pêro nê dînamîkan biercno, eşkeno vajo ke çarenuştişê dinya destê baronanê şerî de yo. Eke merdimîye wazena aramîye de biciwîyo, ganî yo ke çarenuştişê xo bîgêro destê xo û wayîrê aştîye bivejîyo.
Têkoşînê kurdan û aştîye
Roja Aştîye ewro tewr zêde seba kurdan muhîm a. Kurdî nêwazenê ke erdê xo de raştê hêrişan bêrê. Şaro kurd wazeno çarenuştişê xo bixo dîyar bikero. Gelo dewleta tirke nêzana ke kurdî şaro cayî yo? Gelo îşxalkerî nêzanê ke kurdî nê herran de bi hezaran serrî yo ciwîyenê? Hem zî baş zanê. Kolonîzekerdoxî kenê ke azadîya kurdan asteng bikerê. Ê têna ziwanê şerî şuxilnenê û estîya şarê kurdî nêşinasnenê. Rixmê her çî, têgêrayîşê kurdan zano ke mîyanê şaranê tirkan û kurdan de aştîye do qetî bibo. Çike peynîya her şewe sodir o. Kurdan seba awankerdişê aştîye her hewldayîş kerd û hema zî kenê. Bêguman erdê xo de vera zordestîye xo pawenê. Xozaya her ganêkî de xopawitiş esto. Heta ke dewleta tirke estîya kurdan şinasnaye û statuyê şarê kurdî qebul kerd, no xopawitiş zî do dewam bikero. Na çarçewa de dinya de nimûneyî zaf ê. Ma vajê Fransa hema hema 150 serrî Cezayîr sey kolonî dî û estîya şarê Cezayîrî nêşinasnaye. Labelê netîce de mecbur mende û verê xoserîya Cezayîrî de çokê xo dayî.
