Manaya 21ê Sibate Roja Ziwanê Dayîke Bangladeşî ra yena. Pakîstan bangladeşijan sero de ziwanê urdî ferz kerdêne û wendekarê Bangladeşî seba ke ziwanê dayîke fermî bibo çalakî darvistî.
Çalakîye de goreyê hûmaranê fermî 11 kesî ameyî kiştiş. Dima ra Pakîstan mecbur mend û serra 1956î de ziwanê bangalî sey ziwanê fermî qebul kerd. Qetlîyamo ke çalakîya wendekaran de virazîya ra dima Rêxistina Perwerdeyîya Zanist û Kulturî (UNESCO) ya Neteweyê Yewbîyaye serra 1999î de seba ke bale bianca ziwananê ke binê tehlukeyê çinbîyayîşî de yê 21ê Sibate sey Roja Ziwanê Dayîke ya Mîyanneteweyîye îlan kerde. Qerarê UNESCOyî ra dima na roje bi bernameyanê cîya cîyayan ameye û yena pêşwazîkerdiş.
Goreyê raporê UNESCOyî pêroyê dinya de 7 hezarî ra zêde ziwan yenê qiseykerdiş û înan ra 3500 ziwanî ver bi çinbîyayîşî de yê.
Tirkîya de zî sere de ziwanê kurdî tewr tay 18 ziwanî yenê qiseykerdiş. La çi heyfo ke tena ziwanê tirkî yeno esasgirewtiş. Ziwanê bîn zî raştê hêriş û polîtîkaya asîmîlasyonî yenê.
Derheqê qedexeyê serê ziwanan de Cigêrayoxe Netîce Altune qisey kerde.
‘Seba ziwan xoverdayîş’
Netîce Altune qiseykerdişê xo de bale ante muhîmîya 21ê Sibate Roja Ziwanê Dayîke sero û vat: “Seba hayîbîyayîşê muhîmîya serê ziwan tena rojêk mird nêkeno û ganî nizdîbîyayîşê vera ziwan timî ganî bibo. Amacê UNESCOyî oyo ke vajo dewlemendîya kulturî bi rayîrê pawitişê ziwanan mumkun o. Bi na roje waştî ke bala neteweyanê bînan biancî serê ziwananê ke kêm yenê qiseykerdiş. Coka ra na roje pêroyê dinya sero de bi çalakî û bernameyanê cîya cîyayan yena pêşwazîkerdiş. La seba ziwanê kurdî rewşe cîya ya. Ziwanê kurdî hetê mîlyonan kesan ra yeno qiseykerdiş. Şarê kurd taybetî na roje sey destfînayîşê heqê perwerdeyîya ziwanê xo vîneno. Bi serran o vera ziwanê kurdî de zext û hêrişî estê. Verê cû seba qiseykerdişê kurdî cezaya pere ameyêne dayîş. Tu cayêko dinya de çîyêko winasî çinî yo. La reyna zî bi serran o seba pawitişê ziwanê kurdî têkoşînêko gird yeno dayîş.”
Altune vat ke seba ziwanê kurdî nêro qiseykerdiş û nêro musnayîş her tewir polîtîkayî yenê rayraberdiş û wina dewam kerde: “Her kes xo bi ziwanê xo eşkeno îfade bikero. Her çend ke ez sewbîna ziwanêk bizana û qisey bikera zî ziwanê dayike cîya yo. Ziwanê kurdî ziwanêko kehen û qedîm o. La çiman tersnayî û êdî şar ame merheleya şermkerdişê ziwanê xo. Ziwanê kurdî bi dewlemendî û qedîmîya xo yeno zanayîş. Ziwanê kurdî wayîrê prestîjekî yo. Eke şar ferqê muhîmîya ziwanê xo de bibo, do polîtîkayê asîmîlasyonî zî têk şêrî. Goreyê UNESCOyî se ra 40ê ziwanan binê tehlukeyê çinbîyayîşî de yî. Serra verên Platformê Torra Ziwan û Kulturê Kurdan muracatê UNESCOyî kerd ke ziwanê kurdî bibo ziwanê perwerdeyî. No xeylê baş bî. Rewşa kurdan yena zanayene. Coka ra ganî ma îmkananê seba ziwanî baş bixebetnî û ziwanê xo de israr bikerî.”
‘Ganî ziwan bêro qiseykerdiş’
Altune vat ke êdî muhîmîya ziwan hetê şarî ra yena zanayene û vat: “Ganî ziwanê kurdî her kuçe û raşteyî de bêro qiseykerdiş. Mi gore ganî 21ê Sibate Roja Ziwanê Dayîke vîşêrê panel û bernameyan bi çalakîyanê hîna renginan bêra pêşwazîkerdiş. Çimkî bi saya têgêrayîş û dezgeyan xebatan kenê. Waştişê heqê perwerdeyî muhîm o.”
‘Pawitişê zarawayan muhîm o’
Altune ard ziwan ke yê ke ziwan binê tehlukeyê çinbîyayîşî ra bixelisnî doman bi xo yî û wina vat: “Pawitişê pêroyê zarawayanê kurdî nuqtaya yewine yo. Ganî her kesê ke bi zarawayê xo qisey kenê, zarawayanê bînan ra zî fehm bikerê û ganî kurmanc zazayan ra, zaza zî kurmancan ra fehm bikerê. No do ziwan aver bero. Şarê kurd yo ke ameyo koçkerdiş sero de tirkî yeno ferzkerdiş. Na nuqta de otoasîmîlasyon aver şono. Ganî ma nifşo newe reyde ziwanê xo qisey bikerê. Nê nê do ziwan çinî bibo.”
Altune tewr peynî vat ke ganî keye berpirsîyarîya xo bîyaro ca û ziwanê kurdî bixelesno û vat: “Serbestveradayîşê qiseykerdişê ziwanê kurdî. No heqêko xozayî yo. Na nuqta de seyyewbînanîya ziwan lazim a. Yan zî ganî peymanêk seba seyyewbînanîya ziwan bêro viraştiş. Keye domananê xo ra berpirsîyar ê û musnayîşê ziwanî de rolê keyeyan nêro peygoşkerdiş. Statuya ziwan zaf muhîm a. La çîyo ke keweyo serê milê dayik û pîyan zî muhîm o. Seba ke tay kurdî qîmet nêdanê ziwanê xo, ziwanê kurdî keweno verê vayê polîtîkayê asîmîlasyonî.”
