Destpêk ji damezrînerê Partiya Karkerên Kurdistanê (PKK) Abdullah Ocalan zêdetirî 25 sal in li Girtîgeha Girava Îmraliyê ya Tirkiyeyê di bin tecrîdeke giran de tê ragirtin. Ev rewş ne tenê pirsên exlaqî û qanûnî, di heman demê de fikarên giran ên bijîjkî û derûnî jî derdixe holê. Demdirêj bêparkirina azadiyê û tecrîta civakî bandorek mezin li ser tenduristiya derûnî ya girtiyan dike. Ev jî ji bo Ocalan ê ku niha 75 salî ye û ji sala 1999’an ve girtî ye jî derbas dibe.
Tecrîd şêweyekî îşkenceyê ye
Tecrîd di qada navneteweyî de weke şêweyekî îşkence û muameleya xerab tê qebûlkirin. Peymanên navneteweyî yên cihêreng, yên wekî Rêgezên Mandela yên Neteweyên Yekbûyî û Protokola Stenbolê ya Pêşîlêgirtina Îşkence û Muameleya xerab, bandorên derûnî yên neyînî yên tecrîda demdirêj nas dikin. Di van rêbazan de tê gotin ku tecrîda ku ji du hefteyan zêdetir dom dike divê wekî îşkence bê dîtin. Tecrîda zêdeyî 25 salan ne tenê muamelekirina kûr li derveyî mirovahiyê ye, ji aliyê tibî û derûnî ve jî bêberpirsiyarî ye. Girtiyên li girtîgehên Tirkiyeyê pirsgirêkên psîkolojîk di asta bilind de dijîn û ev yek jî rehabîlîtasyona wan zehmet dike. Lêkolîn nîşan didin ku ji sedî 80‘ê girtiyan kêmasiyên psîkolojîk ên wekî depresyonê, nexweşiya bipolar an şîzofreniyê hene. Ev pirsgirêk bi piranî ji şert û mercên giran ên girtî derdikevin holê. Asta bilind a yekrengî, îzolebûna civakî û nebûna teşwîqkirina jiyana rojane ya girtîgehê zextek mezin li derûniyê dike. Bandora van şert û mercan bi taybetî giran e, ji ber ku xetera nexweşiya derûnî ya li girtîgehê li gorî gelemperiya giştî pênc qat zêdetir e. Zanyar guman dikin ku dema di girtîgehê de dibe ku mejiyê girtiyan biguhere. Ev hîpotez li ser bingeha vedîtinên ji hawîrdorên din ên giran, wek rêwîtiya fezayê an keşfkirina polar, ku di heman demê de di mejiyên kesên bandorbûyî de dibe sedema guhertinên diyarkirî ye.
Lêkolînên Neuroscientific
Ji bo ceribandina hîpoteza ku girtîgeh mêjî diguhezîne, neuroscientists li çaraliyê cîhanê lêkolînên bêhempa dikin. Ji bo çêkirina dîmenên sê-alî yên mêjiyê girtiyan wênesaziya rezonansê ya magnetîkî (MRI) bikar tînin. Van wêneyan dê salek şûnda bêne dubare kirin da ku guhartinên gengaz analîz bikin. Li ser hîpokampus, amygdala û deverên korteksa pêş-frontal ên mêjî yên ku ji bîranîn, pêvajoyek hestyarî û xwe-kontrolê berpirsiyar in, hûrguliyek taybetî heye.
Ger lêkolînan hîpoteza ku girtîgeh di mejiyê girtiyan de dibe sedema guhertinên neyînî û mayînde piştrast bike, divê pergala cezayê ji nû ve were fikirîn. Armanca sîstema cezakirinê ji nû ve civakîkirina sûcdaran e, ne ku ji şert û mercên girtîgehê zêdetir zirarê bide wan. Pêdivî ye ku pergala zindanê ji nû ve were sêwirandin bi adaptekirina şert û mercên mekan û ji nû ve perwerdekirina berfireh a karmendan. Her wiha divê baldariyek taybetî li ser nakokiyên gengaz ên di navbera rehabîlîtasyonê û ewlehiya giştî de were dayîn.
Daxwazên navneteweyî
Li Strasboûrgê ji 25’ê hezîrana 2012’an û vir ve ji bo azadiya Abdullah Ocalan çalakiya nobedê bênavber didome. Ev 12 sal in li gelemperiya Ewropayê komên kurd ên cuda li ser tecrîda dijmirovahî û azadiya Ocalan ji Konseya Ewropa û Parlamentoya Ewropayê daxwaza baldariyê dikin. Di civîna çapemeniyê ya ku ji aliyê koma çalakiya ji Ocalan re Azadî li Strasboûrgê hat lidarxistin de, careke din banga lezgîn li saziyên navneteweyî yên wekî Konseya Ewropa, Dadgeha Mafên Mirovan a Ewropayê û Komîteya Pêşîgirtina li Îşkenceyê (CPT) hat kirin. Bang li van saziyan tê kirin ku li dijî tecrîda dijhiqûqî ya li ser Ocalan bikevin nava liv û tevgerê û şert û mercên girtîgehê yên mirovî pêk bînin.
Bandora civakî
Abdullah Ocalan ne tenê girtî ye, di heman demê de kesayetek sembolîk e ku îlhamê dide bi mîlyonan kurd û gelên cîhanê. Felsefeya wî ya li ser konfederalîzma demokratîk, azadiya jinan, ekolojiya civakî û parastina hindikahiyên etnîk xwedî girîngiyeke civakî ye.Tecrîdkirina demdirêj û dijmirovahî ya ferdekî wiha bandorên neyînî ne tenê li ser wî, li ser tevahî civakê jî dike. Tecrîd û îşkence ne tenê zerara fizîkî û derûnî li ferd dike, di heman demê de peyama zextê dide civakê. Ew bandorê li başbûna psîkolojîk a kolektîf dike û tirs û bêbaweriyê geş dike.
Pêwistî bi mudaxaleyê heye
Ji bo parastina tenduristiya gel û serweriya hiqûqê divê tecrîd û şêwazên din ên muameleya dijmirovî werin rakirin. Doza Abdullah Ocalan nîşan dide ku ji bo avakirina sîstemên însanî û psîkolojîk ên saxlemtir di sîstema ceza de çiqas bi lezgînî reform pêwîst e. Dem hatiye ku tecrîdê wek amûreke cezakirin û kontrolê bixin çopê dîroka mirovahiyê û ji bo civakek saxlem, dadmend û aştiyane gavan bavêjin. Divê civaka navneteweyî, saziyên Konseya Ewropayê, Dadgeha Mafên Mirovan a Ewropayê û CPT jî di nav de, li hemberî binpêkirinan berpirsyariyên xwe bi cih bînin û bikevin nava liv û tevgerê. Girîngiyek mezin e ku heyetên serbixwe bi girtiyên wekî Abdullah Ocalan re binirxînin û li gorî pîvanên mafên mirovan ên navneteweyî binirxînin. Mudaxeleya aktîf ne tenê ji bo parastina mafên takekesî, di heman demê de ji bo şandina sînyalek xurt li dijî bikaranîna şert û mercên girtîgehê yên nemirovane pêwîst e.
Rola aştiyê
Ji bo civakek herdemî parêzbendî û pêşvebirina aştiyê girîng e. Aşitî çareya sereke ya li dijî zilmê û tekane çareseriya mayînde ya nakokiyên heyî ye. Di çarçoveya pergala cezayê de, ev tê wateya afirandina şert û mercên li gorî mafên mirovan ku ji nû ve civakbûn û rehabîlîtasyonê ji bo cezakirin û dûrxistinê armanc dike. Ji ber vê yekê banga azadiya Abdullah Ocalan û rakirina tecrîdê ne tenê daxwaza edaleta takekesî ye, di heman demê de daxwaza civakek adil, mirovahî ye. Dibe ku azadiya Ocalan û reforma zindanan bibe gaveke girîng ber bi cîhanek ku tê de rûmet û tenduristiya derûnî ya her kesî tê girtin û parastin. Reformek wiha ne tenê dê bi kêrî girtiyên bandor were, lê di heman demê de îşaretek bihêz ji bo guhertina pêwîst di siyaseta cîhanî ya mafên mirovan de jî bişîne.
Çareserî: Doza Abdullah Ocalan ji çarenûseke takekesî wêdetir e. Ev sembola hewcedariya lezgîn a bidawîkirina hucreya yekkesî wekî rengekî îşkenceyê û di bingeh de sererastkirina planên girtîgehê ye. Divê civakên navneteweyî bi awayekî aktîf mudaxeleyî van binpêkirinan bikin û rêzê li mafên mirovan û tenduristiya derûnî ya hemû girtiyan bigirin. Ancax bi van tedbîran dikare civakek adiltir, mirovahîtir û herdem pêk were. Ji ber vê yekê divê nîqaşa li ser girtina Ocalan û tecrîda li ser Ocalan ne tenê di çerçoveya nakokiyên kurd û tirk de were dîtin. Di şûna wê de, ew fersendek pêşkêşî dike ku di pratîka cezayê de li çaraliyê cîhanê prensîbên bingehîn ên dadmendî, rûmeta mirov û tenduristiya derûnî ji nû ve bifikirin û reform bikin. Tenê çalakiya hevrêz û bibiryar dikare rê li ber îzolasyonê bigire ku wekî çekek ji bo bidestxistina armancên siyasî an îdeolojîk were bikar anîn, di heman demê de encamên derûnî û laşî ji bo kesên ku bandor bûne pir caran wêranker in.
