Seke zanîyeno serra 1920î de bi destê şorişgeranê bolşevîkan N. Buharîn û E. Preobrajenskî kitabêk ame amadekerdene. Nameyê ci “Elîfbaya Komunîzmî” yo. Uca de derheqê kapîtalîzm û dewlete de xeylêk pênaskerdişê balkêşî est ê. Kitab de nusîyeno ke “dewlete yewîya efendîyan a”. Na yewîye seba garantîkerdişê kedewerdişî est a. Çend wezîfeyê yewîya efendîyan est ê. Yewin astengkerdişê serewedaritiş û grevanê karkeran o. Diyin karkeran ra qîymetê zêdekî vetiş rê xizmetkerdiş o. Hîrêyin dewamkerdişê berhemardişê kapîtalîstî yo. Çarin dewletanê bînan reyde reqabetkerdiş o.
Derbeyî û dewlete
Gama ke na “yewîya efendîyan” caardişê wezîfeyanê xo de zehmet anjena, vera karkeran yan “pelixîyayoxan” metodêkê bînî gurênena: derbe. Seke sinifa kapîtalîste vînena ke girseyê kedkarî wareyê pêroyî de û kuçeyan de biney hêzdar benê, desinde “derbe” ra feydedar bena. Nê konteksî de artêşe şarî rê nê, sinifa kapîtalîstan rê xizmet kena. Înan ra ferman pawena ke wa kedkaran qels bikero yan bandora pelixîyayoxan bişikno. Tarîxê dewletanê kapîtalîstan de na çarçewa de nimûneyî zaf ê. Mîsal Kuba de şorişî ra ver serra 1952yî de derbeyêke qewimîyaye. Serekê derbekeran Fulgencîo Batîsta bî. Batîstayi bêşik Amerîka ra hetkarîye girewtêne. Merdim şaş beno? Nê. Eke cayêkî de vera kedkaran derbe virazîyena, peyê ci de Amerîka est a. Ma vajê 11ê êlula 1973yî de Şîlî de vera hukmatê sosyalîstî hetê General Pînochetî ra derbe virazîyaye. Salvador Allendeyî îqtîdarê xo vîndî kerd û prosesê dîktatorî yê 17 serran dest pêkerd. Pînochetî zî sinifa sermayedare û kapîtalê globalî rê xizmetkarîye kerde.
Kulturo derbeker
Dewletanê derbekeran ra yew zî Tirkîya ya. Sinifa kapîtalîsta ke dewleta tirkan binê bandora xo de pawena, hertim hewcedarê derbeyan a. Xora tarîxê dewleta tirkan de xeylêk derbeyî qewimîyayî. Merdim eşkeno vajo ke Mustafa Kemal û “aveneyanê ci” bîla vera îdareyê osmanîyan derbe kerde. Bingeyê dewleta tirke de kulturê derbekerdişî est o. No kultur badê cû bi xorî vila bî. Mîsal kedkarê Tirkîya û Kurdîstanî 27ê Gulane, 12yê Adare û 12yê Êlule de raştê nê kulturî ameyî. Heme nê derbeyan de sinifa serdeste îqtîdarê xo newe kerd.
Mêrasê Kenan Evrenî
Ewro zî ma vînenê ke dewleta tirke de kulturo derbeker ramîno. Erdogan fekafek 10 serrî yo xo derbeyan de “xecelneno”. Bi taybetî serra 2016î ra dima huqûq, çapemenîye û roşnvîran ser o teda kerde. Xeylêk organê çapemenîya kurdan qefilîyayî. Reyna zî sîyasetmedarê kurdan tepişîyayî. No mojneno ke “Derbeya 15ê Temmuze” Erdoganî rê feyde peyda kerd. Xora kerdoxê na derbe hema zî eşkera nîyî. Pêro nîşandayoxî ramojnenê ke peyê na derbe de Erdogan est o. Ey na derbe zanayêne û hişmendane tedbîrî nêgirewtî. Erdogan temsîlkarê sinifa plutokratan o û menfaetê înan paweno. Senî ke Kenan Evrenî burjuwazî ra paştî girewte û derbe kerde, Erdogan zî nîya têgêreno. Seba Erdoganî merdimo “îdol” Kenan Evren o. Ruhê Evrenî yo qilêrin ewro seraya Erdoganî de ciwîyeno. Eke Evren biciwîyêne, ey qetî “xelate” dayêne Erdoganî.
Dişmenîya vera kurdan
Derbekerîya Erdoganî de bêguman dişmenîya vera kurdan zaf zelal a. Hem zerreyê welatî hem zî teberê welatî de vera kurdan hişmendîya nîjadpereste û îşxalkere eşkera ya. Hetêk ra vera sîyasetmedaranê kurdan zîndan de teda est a, hetekê bînî ra Başûr û Rojawanê Kurdîstanî de kurdî yenê qirkerdene. Derbeker Erdogan bi na polîtîkaya îşxalkere plan keno ke zerreyê welatî de vîrê merdimî bibedilno.
