Roşnvîro anarşîst Bakunîn vano ke seba ke komel xo bixelesno ganî dewlete û bawerîye werte ra wedarîyo. Eke cayêkî de dewlete est a, uca de azadîye çin a. O nuseno ke dewlete “selexaneyêko gird” o. Merdim çimanê dewlete de hertim qurban o. Dewlete merdimî ra şehadet pawena.
Tayê vanê ke dewlete ke nêbo aştîye, pergal û edalet nêbeno. Komel raştê “kaosî” yeno. Eksê ci dewlete dişmenê aştîye, pergal û edaletî ya. Dewlete hewcedarê kaos yan alozî ya. Çike dewlete yew sinife rê xizmetkarîye kena. Seke Rosa Luksemburge nusena dewlete rêxistina kapîtalîstan a. Kapîtalîstî yan sinifê serdestê ke dewlete gênê binê bandora xo vera bindestan a dewlete sey “berbanî” xebitnenê. Na çarçewa de artêşe, polîs, unîversîteyî, zîndanî, hukm, medya ûsn. “berbanîya” sinifa serdeste kenê. No konfîgurasyon zî xo bi xo kaos aferneno. Yanî eslê dewlete de “kaos” est o. Coka armancê dewlete qedînayîşê kaosî nîyo. Eke serdestîya yew sinife est a, uca de bindestîye zî qewimîyena. Netîce de mîyanê nê sinifan de şer peyda beno. Bi kilmî xozaya dewlete de afernayîşê kaosî est o.
Jenosîdê Armenîyan
Dewleta tirke seserra 20. de kaos ra feydedar bîye. Mîsal serra 1915î de Jenosîdê Armenîyan de na hişmendîye zelal bîye. Îdareyê tirkan (Enver, Talat, Cemal Paşa ûsn.) bi hezaran armenîyî dayî qirkerdene. Mal û milkê înan ame xespkerdene. Armenîyan waştêne ke serê erdê xo de wayîrê statuyêkî bibê. Cewabê îdareyê Osmanîyan “jenosîd” bî. Netîce de sermayeyê armenîyan kewt destê tirk û musulmanan. Dewlete kaos nêqedîna, eksê ci fît kerd.
Qirkerdişê kurdan
Hişmendîya qirkere badê ronîyayîşê Komara Tirkîya zî dewam kerd. Baxusus 1920an û 1930an de hemverê şarê kurdî xeylêk qetlîyamî virazîyayî. Kurdan waşt ke wayîrê hemwelatîya têduşte bibê, îdareyê Mustafa Kemalî polîtîkaya cîyakere arde ca û bi hezaran kurdî qir kerdî. Mîsal Xoverdayîşê Qoçkirî, Şêx Seîd, Agirî û Dêrsimî de şaro kurd raştê zulm û zorbazîye ame. Komara Tirkîya sey “firina kremasyonî” têgêraye. Xora netewe-dewletî wina yê. Vera kêmneteweyîyan û grûbanê bawerîye cîyaker ê. Dewleta tirke hem cîyaker hem zî qirker a.
Qanûnê Bacê Estbîyayîşî
No tewiro cîyaker vera nemuslumanan zî qewimîya. Wayîranê dewlete plan kerdêne ke bazar de têna tirk û muslumanî serdest bibê. Na çarçewa de vera armenî, rûm û yahudîyan nîjadperestîye zêdîyaye. Mîsal 1942yî de Qanûnê Bacê Estbîyayîşî vejîya. Goreyê nê qanûnî armenîyan ra se ra 232, yahûdîyan ra se ra 179 û rûman ra se ra 156 Bacê Estbîyayîşî gêrîya. No taw serekwezîr Şukru Saraçogluyî nîya qisey kerdbî: “No qanûn qanûnê şorişî yo. No qanûn ma rê xoserîya ekonomîke peyda keno. Bi nê hawayî ma kesanê xerîbanê ke bazar de serdest ê wedarnenê û bazarê tirkan danê destê tirkan”.
Komployê îstîxbaratê tirkan
Polîtîkaya dewleta tirke ya qirkere bado zî dewam kerd. Serra 1954î de mîyanê tirkan û rûman de bi destê îstîxbaratê tirkan hişmendane “alozîye” virazîyaye. Selanîk de xebatkarê îstîxbaratê tirkan Oktay Engînî bomba eşte zerreyê keyeyê Mustafa Kemalî. Dima ra medyaya tirkan de vajîya ke na bomba hetê rûman ra erzîyaye. Yew zî propagandaya bîne ameye vilakerdene ke Rojawanê Trakya de rewşa tirkan xirab a û eksê ci rewşa rûman Tirkîya de başêr a. No dem meseleya Qibrisî zî ameye nîqaşkerdene. Rûmanê Qibrisî waştêne ke ameyoxê xo dîyar bikerê. Medyaya tirkan na mesela ser o provokasyonî kerdî û vera rûman dişmenîye fît kerde.
Armenî, rûm û yahûdîyî
Nîjadperestan 6-7ê êlula 1955î de bajarekê Taksîmî yê Stenbolî de hêrişê keye û dikananê nemuslumanan kerd. Dima ra serebûtî cayanê bînan ê Stenbolî de zî vila bîyî. Dikanê ke ameyî talankerdene têna aîdê rûman nêbîyî. Se ra 59 aîdê rûman, se ra 17 armenîyan û se ra 12 zî aîdê yahûdîyan bî. Serebûtanê 6-7ê êlule de 4.214 keyeyî, 1000 cayê karî, 73 dêrî û 26 wendegehî ameyî xirabekerdene. Bi kilmî kêmneteweyî Stenbol de raştê “nîjadperestîye” ameyî. Hukmatê tirkan nê serebûtan de mesuldaro verên bî. Hem mîyanê şaran de dişmenîye fît kerde hem zî tedbîrî nêgirewtî.
