Dêrsim de nê serranê peyênan janê dayike xeylê zehmetîyan anjeno. Kes zêde giranîye nêdano ci. Polîtîkaya “mankurtkerdisî” çi heyf ke serkewte bîye. Ewro domanê dêrsimijan janê xo nêzanê. Eke nanî sono, Dêrsim demê nêzdî de her çîyê xo vîndî keno. Tebîî tayê mordemî nîya nîyî. Ê wayîrê janî vejînê. Înan ra ju kî şaîr Dogan Munzuroglu yo. Sey Qajî ra nata zêde şaîrê ma nêresayî pê. Munzuroglu nika nê tradîsyonî dewam keno. Şîîrê ci bi destê xeylêk hunermendan (Mîkaîl Aslan, Cemîl Qoçgirî, Alî Haydar Can ûsn.) yenê gurênayene. Na heşte ma Munzuroglu de qeşî kerd.

Ma bi xêr dî mamoste, şîîîrê sima xeylê namdar î. Hem Mîkaîl Aslan bibo hem Cemîl Qoçgirî bibo şîîranê sima ra zaf feydedar benê. Ma kî kilamanê înan de vînenîme. Gelo sima key dest pê nuştişê şîîre kerd?

Wille zêde nêno mi vîrî. Key ke ez şîyêne lîse, mi dest pêkerd. Hem lîse hem kî unîversîte de mi hênî tek-tuk nuştêne. Hama mi ê serran bi tirkî nuştêne. Bado 2-3 serrî mi unîversîte de wand, mi xo bi xo vat “Ez janê ma û pîyê xo de binusî hîna rind beno”.  O waxt mi komelnasîye wandêne û tez nuştêne. Seba nê ez amo dewe, mi waşt kokiman de qeşî bikerî. Tezê mi miletê ma ser o bî. Miletê Dêrsimî û Pulurî se keno, weşîya xo senên ramino ûsn. Mi ke tayê kokiman de qeşî kerd, mi sey kerd ke şuwaro û kilamo vanê. Uca ra tepîya mi vat “ez kî kirmanckî binusî rind beno, janê sarî de çayê binusî?”.

Kamcî serrî bîyî, yeno sima vîrî?

1980an de bî. Bado kî mi dewam kerd. Serra 1991î de mi ju kilama xo dê Mikaîlî. Mi vat “hela xêrê xo na kilama mi rê seyr ke, çiton a”. Nameyê kilame “Dara Goze” bî. Mîkaîlî a kilama mi girote, qeyd kerde û albuma xo de vate. Uca ra tepîya min û Mîkaîlî ya jubînî nas kerd. Serra 1991î ra nat jubînî nas kenîme. Mîkaîlî ra raver Yekbûn Civak est bîye. Mi ju kitabê xo yê şîîran vetbî, peynîya kitabî de 3-4 tenî şîîrê kirmanckî nuştbî. Peydo Yekbûne kitabê mi Stenbol de dîyo. Mi rê xebere rusnê û vat “di şîîranê xo bide mi, ez înan ra besta virazon û albuma xo de vejon”. Yanî Mîkaîlî ra raver Yekbûn Civake 2 tenî şîîrê mi albuma xo de vatbî. Nameyê ju şîîre “Bixeleşîme” bî.

Pêro ê şîîrê sima yê verênî se bîyî? Sima ê qeyd kerdî?

Ya ya, ê nika komputure der ê.

Gama ke sima şîîre nusenê, kamcî waxtî de nusenê? Pêsewe yan peroj? Key “îlham” yeno sima?

Dewa ke ez tede bîyo pîl de maya mi kirmanckî wes qeşî kerdêne. Pîrika mi kî hem kirmanckî hem kirdaskî zanayêne. Ez mabênê înan de bîyo pîl. Her hal de bingeyê domanîya xo de mi no jan mezgê xo de qeyîm qeyd kerdo. A rû ra bi kirmanckî nuştene mi rê zaf çetin nîya. Verde mi mamosteyîye kerdêne. Ma kutêne derse, derse ra tepîya îmtîhanî bîyêne. Ma îmtîhanan de niştêne ro û zaf waxtê mi bîyêne. Waxtê min o tal zaf bîyêne, a rû ra kî ez hênî vindetêne û 2-3 noxdî nuştêne. Hênî xete de mandêne, bado mi ê pêro dêne arê û ardêne têlewe. Ju kî ez mamosteyê felsefe bîyo. A rû ra mi her çî pers kerdêne. Ma vajîme bingeyê janî, dinya û miletî pers kerdêne. Ez amêne dewe û kokiman de zaf qeşî kerdêne. A rû ra înan ke se vatêne, mi her juyê ra çîyê girotêne û ardêne têlewe. Nanî bîyêne şîîre. Peynîye de reyna û reyna vurnêne û raşt kerdêne. Mi nuştêne û eştêne werteyê defteran.

Ju şîîra sima ya tesîrdare est a, nameyê ci “Kêmî yo”. Sima uca de vanê ke “Mi rûyê xo açarna welatî aqil zaf o, fam kêmî yo”. Şîîre û kitabê sima vejîyenê. Ê zaf qîymetin ê. Gelo Dêrsim de qîymet vînenê? Sarê Dêrsimî eleqedar beno?

Eke raştîye pers kenay, na vatena mi raşt a. Mi çîyo ke dîyo o nuşto. Raştî ke Dêrsim de aqil zaf o, fam kêmî yo. Kamî ra pers kerê, her çî zano. Hama ci rê ke vajê “to na rind fam kerda yan nêkerda”, o/a vano/a ke “nê, tewr rind ez zon”. Aye ra mi vat “ez xo çarnon welat, aqil zaf o û fam kêmî yo”.  Dêrsim de yan Mamekîye de noxdan, şîîran û helbestanê mi zanê, nêzanê, qayîl benê û qîymet danê ci yan nêdanê ci, raştîye pers kenay, zêde qîymet nêdanê ci. Zaf kes nêzano. A roje Cemîl Qoçgirî amabî îta.  Ju aktîvîte viraştbî û xeylê milet kom bîbî. Uca de veng da mi û ez berdo leweyê xo. Uca de miletî ra pers kerd “sima nê merikî nas kenê? No hawal ê kotî yo?”. Mabênê înanê ke seyr kenê de ju-di tenan vat “ya! ma nas kenîme, no Dogan Munzuroglu yo”. Cemîlî ez do naskerdene û vat “no mordem Pulur der o û mabênê sima der o. Mi şîîranê nê ra albume viraşte. 10-15 hunermendanê ma şîîranê nê mordemî ra bestayî viraştî. Şîîrê xo yêde hewlî est ê”. Yanî milet zêde nêzano. Nê waxtî de, ti zanay, pereyê kamî ke est ê ey/aye nas kenê. Kam ke şovmen o, xo erzeno vernîye ey/aye nas kenê. Waxt waxtê çîyê giranî û hewlî nîyo. A rû ra dêrsimijî mi zaf nas nêkenê. Qîymet danê şîîranê mi yan nêdanê, ez vajî nêdanê. Beno ke rojê fam kenê. Mi vat “fam kêmî yo”. Rojê famê xo yeno û vanê “ma heyf bîyo, heyf bîyo”. Hama heyf vîyareno ra û sono.

Xerza Dêrsimî cayanê bînan qet sonê? Yanî Çewlîg, Xarpêt, Amed û Sêwrege de vera sima qet eleqe est o? Sima uca de qet çîyê çax kenê?

Raştî Amed, Çewlîg û Xarpêt de kes şîîranê mi zano yan nêzano xebera mi çin a. Mi nê sukan de tayê bernameyî kerdî, hama seba şîîran nêbîyî. Ma vajîme ez şîyo Êlih û uca de belgekî musna. No belgekî 38î ser o bî û nameyê ci “Tertele” bî. Êlih de êyê ke mi nas kenê, seba belgekî nas kenê. Ju kî kitabê mi est o, mi elewîya Dêrsimî ser o nuştbî. Ez seba nê kitabî 3-4 reyî şîyo Amed û beşdarê panelan bîyo. Juyo ke mi uca ra nas keno, beno ke aye ra nas keno. Yanî miletê Sêwrege, Semsûrî, Amedî û Çewlîgî şîîran û kitabanê mi ser o çi fikrîyeno, raştî zî ez nêzon.

Bi mi Sey Qajî ra tepîya Dêrsim de şaîrêko tewr berhemdar sima yî. Sima bi serrano janê ma de nusenê û tradîsyonê Sey Qajî dewam kenê. Tebîî cuye kilm a. Demê yeno, sima kî na dinya ra bar kenê û sonê. Gelo ciwananê Dêrsimî rê vatisê sima est o. Çik pêşnîyaz kenê?

Ciwanî se bikerê? Raştîye pers kenay, ez von ke wa ciwanî qayîtê bingeyê xo bibê. Cayê de ke kokimî dîyî, wa serê lewe û gos sernê. Kokimî se vanê û gunê verênî ra çik qeşî kenê, wa her çî qeyd bikerê. Her gû ju noxda înan de ju çekuye bimusê xêr beno. Vatena ma kenê nêkenê nêzanîme. Nê gunê peyênî de gencan ra her ju hatê rê sono. Janê xo de zaf eleqedar nîyî. Waştena mi na wa ke wa ciwanî tim wayîrê jan, kultur û îtîqatê xo bivejîyê, çust vinderê û hayîg bibê. Eke raştîye pers kena, ciwanî zaf hayîg nîyî. Ma kî vanîme, însalah rojê yena, nê komelê Dêrsimî -aqil yeno ser- ciwanan danê arê û domanan anê pêser, hetê jan, kultur û îtîqatî ra ci rê saliq danê. Hama na deqa qet hênî nêaseno. Vatena mi na wa.

Goreyê sima janê ma peynîye de xo reyneno ra? Sima senên vînenê?

Janê ma qerqele der o. Ma vajîme dewa ma de 3-4 domanî est ê, da domanî kî çin ê. Cayo ke tede domanî çin ê, milet çin o, kes weşîya xo nêramino, uca de caro jan xo xelesneno? Dewa ma de 4 domanî est ê, qet ju kirmanckî nêzano. Kulî tirkî qeşî kenê. Ne kultur ne kî zogan mand. Ma domanîya xo de kirmanckî qeşî kerdêne, qalê asme û awke kerdêne. Ma vajîme meseleya elka sewe est bîye. Verde ju doman ke kutêne ninge, o waxt miletî bicika kosteke remnêne. Na bicike girêdêne ninga domanî ra. Domano bîn ameyêne, na bicike remitêne û kamî ke şîp reştêne ci o doman pîlîya xo de şîp bîyêne. Nika ti so dewan û sukanê bînan de domanan ra pers bike kosteke remnayene çik a, çito remnenê, ê 100 tenan ra jukêk zano kosteke remnayene çik a? Mesela a rojî ju havalê mi porê xo cira kerdo û tenê pulik verdo ra. Ma ey rê verde “temolik” vatêne. Ez cinîyan û kokiman de qeşî kon, uca ra muso. Mi vat “seke nê havalê mi temolik verdo ra”. Mi ro seyr kerd û vat “temolik çik o”. 60-70 serre milet est bî. Mi ci ra pers kerd “sima zanê temolik çik o?”. Vanê “nê, ma nêzanîme temolik çik o”. Yanî vernîya porî ra pulik verdanê û ey rê “temolik” vanê.

Mi kî nêzanêne…

Ha, ti venay. Nika kes domanan kî nêano. Eke domanî nêbî, jan çiton weşîya xo biramo. Dewa ma de 30 keyeyî est ê, nê keyeyan ra 4 tenê domanî est ê. Jukêk 6 asmî yo, jukêk 2 serrî yo, jukêk 8 serrî yo û jukêk 14 serrî yo. Hênî yo yanî. Verde embazê ma est bîyî. Ê embazî pêro 13 serrî bîyî. Înan mabênê xo de janê xo qeşî kerdêne. Hama nika dirîyo yanî qurfîyo. Zêde hêvîya mi çin a. Însala çîyê vurîno û welatê ma kî ci ra nasîbê xo gêno.

Bi sima seba janî mesuldarîya sîyasetmedaran est a? 

Mesuldarîya înan est a tebîî. Mesela Dêrsim de êyê ke bîyê şaredar, serekê partî û komelan vanê “ma wazenîme ke wa janê ma tornanê ma rê bimano”. Hama eke amayî kar, kes xo raver nêdano. Ma vajîme  Şaredarîya Dêrsimî û ê partîyê bînî, eke ê vajê “bira yan waye ma na roje ra dest pê bikerîme, çi despara ma ra yeno, ma ey bikerîme” rind beno. Hama kes destê xo nêerzeno na mesela. Tebîî têyna mesuldarîya sîyasetmedaran nê, ê ma kî est a.

Ma vajîme ke Şaredarîya Dêrsimî qerar bido û Pulur de kreş yan domanîstan abikero, sarê Pulurî eleqedar beno û domananê xo rusneno?

Rusneno tebîî. Sifte 4 tenî rusnenê, uca ra tepîya ê benê 10, 10 ra benê 20 û 20 ra benê 30. Hama gereko ke “motîvasyon” bêro kerdene. Ma vajîme keyeyan rê vajê ke “kam ke domanê xo rusneno kreş, mesrefê mektebî ma danîme”. Yanî çîyê vajê û motîve bikerê.

Dogan Munzuroglu kam o?

Serra 1961î de dewa Adê ya qezaya Pulurî ya Dêrsimî de ama dinya. Heta serranê unîversîte Dêrsim de mand. Unîversîteya Firatî de komelnasîye wande. Rûyê meslegê xo ra serra 1995î de şî Mersîn. Dersxaneyan de mamosteyîya felsefe kerde. Radyo Sesî de di serrî bernameyê kirmanckî yo bi nameyê “Lom-û Dem” kerd. Di termînî Komela Dêrsimijan a Mersînî de serekîye kerde. Dêrsimî ser o hîrê belgekîyî viraştî. Hîrê kitabê şîîran, di kitabê estanikan, ju kitabê cigêrayîsî û ju kî kitabê romanî vetî. Serra 2018î de teqawut bî.