Perê cêrîn ê panlemena Brîtanya “House of Commons” (belkî merdim eşkeno zey “Kê ê cêrînan”, yan zî “Kê şarê cêrîn” açarno. Tirkan zey “Avam Kamerasi” açarnayo) esta. Qasê 800 serre verî nûneranê şarî hameyne ewca meselay nîqaş kerdêne. Zey parlemena ewroy bî. Ê nûnerê şarê wexto hameyne helbet bi şimşêrê xo hameyne. Wextê nîqaşî de semedo nêşka vera yew şimşêrê xo nêanco û yê bînî birîndar nêkero, yan zî nêkişo miyanê înan de xetî hamey antişî. Ê xetî dewrê 2 metrew û nîm têra dûriyê. Ê nûnerî, ma zey ewro vacin ê mebûsî a xete ra nat niyameyne, derbasê heto bîn nêbîne. Ê xetê miyanê “House of Commons” de bi name û vengê. Dinya de zî wexto yew qalê miyanê çîke keno vano “Qasê şimşêrî dûr vindere”.
Qralê Brîtanya Edwardo 2’in roja 30.10.1313 de veydeno nûneran, wexto ê yenê miyanê înan de reyna pêrodayiş virazêno, nay ser, ew bi şimşêr hamiyayişê miyanê “House of Commons” qedexe qeno û qeybî şimşêr û zirxê înan dolaban înan rê virazeno. Hendî mebûsî ê şimşêr û zirxanê xo ewca daleqnenê û yenê miyanê parlemene.
Helbet verê înan zî dinya de parlemenî bîbî. Brîtanya de qîmetêke pîl dawo parlemene û nîqaşanê miyanê parlemenan. Ewro zî ê qîmet danê pareleme. Biryarê xo bi nîqaşan girotê, nê bi şer û pêrodayişî; ewro zî biryaranê xo bi eno tewir gênê.
Her serê ke raver şî, dinya de parlemenî û hukmê parlemenan biyo xurt. Enka dinya de îstîsna nê têde heme welatan de parlemenî estê û welatê ke parlemenê înan xurtê ê welatî zehf raver şinê.
Miyanê kurdan de parlemene
Miyanê kurdan de, kurdê Başûrî serra 1992’in de parlemene virazenê, la parlemeney înan nêbena rengîne. Her bi serê partiyan de, û bi vatişê pîlê partiyan raver şina. Semedê hukmê parlemene endêke zêde nêbiyo, miyanê înan de zî her problemî viraziyayê û dewam kerdê. Mesela serra 2015’in de Hikumetê Başûrî hamiyayişê Serokê Parlemene qedexe kerd. Serokê Parlemene serî nêşka şoro Hewlêr. Erê Serokê Parlemene esto, la nêşkeno şoro parlemene. A çaxî a çi parlemena?
Tirkîya de parlemene
Serranê peyînan de Tirkîya de qîmetê parlemene biyo kemî. Verî hikumetan her serê sere hesab dayne “Daniştay” û helbet parlemene. Enka reyna her serre nîqaşî virazênê la zehfê reyan hesab nêdanê. Loma zî qîmetê parlemene miyanê şarî de biyo tay, bawerî şarî bi hikumetî biyo tay.
Amerîka de parlemene
Amerîkane de zî parlemene esta. Bi namey xo Senato. Senato de kursî kamco partî zêde bê di biryar girotişî de ê hakim ê. Xo ra ewro qeybî ene Senatoya Amerîka ma waşt ene nişte binisnê. Weçînayişê DYA (Dewleta Yewbîyîna Amerîka) de Joe Biden bi ser kewt, la Serokê enkay Trumpî her qalê hîle û çî bînî kerd; zeg nêwaşt raye teslîmê serokê newî bikero. Roja 06.01.2021’in de partî Trumpî mîtîngêke viraşt û veyda şarê xo ke wirzê piyan. A joy ser henî hetgiroteyê Trumpî kewtî Senato, bi çekan Senato girot dest. Pêrodayîş viraziya, jo te ra polîs 4 tenî hameyî kiştiş. Ene joy ser hemberê înan û partiyey Trumpî reaksiyonî bî pîlî. Cîgirê Trumpî bi xo zî eno êrîşê Senato qebûl nêkerd, Trump mecbûr mend serkewtişê Bidenî qebûl bikero û vaco “20’ê aşme ez o raye teslîm bikerî.” Şarê Amerîka wayîr ro Parlemeney xo, yanê Senatoy xo veciya. Êrîşê serê Senato de zey barbarî hame qebûlkerdişî.
Şar wayîr ro parlemenanê xo vecênê, çimkî ewca şarî temsîl kenê. Ê ke qîmetê parlemenan bikerê tay ewca demokrasî bena vila, tedir hizurê şarî zî beno vila. Enî çî qeybî ma zî derbas benê.