Key ke Komara Tirkîya ronîyaye, çi heyf ke tayê elewîyan paştî daye têgêrayîşê Mustafa Kemalî. Dêrsim ra zî tayê şexsîyetan hetkarîye kerde. Ma vajê Hesen Xeyrî Beg, Ahmet Ramîz Tan, Dîyab Axa, Mustafa Beg ûsn. desinde parlamenterîye qebûl kerde û şîye Anqara. Birastî îdareyê Mustafa Kemalî seba elewîyan “xapênayîş” bî. Çike taybetmendîya îdareyê ey “tirk-sunnî” bî. Têna “reqî şimitişî” reyde nêno elewîbîyayene. Tayê elewîyî heta nika qe vanê ke Mustafa Kemal elewî yo. Tîya de “famkorîye” est a. Na propaganda 1920an de hişmendane ameye kerdene. Mîsal Walîyê Cemal Bardakçi serra 1926î de şî qezaya Pulurî ya Dêrsimî û çend eşîran de serê awa Mûnzûrî de pêvînayîş kerd. Înan rê vat ke “ez elewî ya, serekkomar Mustafa Kemal zî elewî yo.” Na cumle de kolonyalîzmo rîhuyaye nimitkî yo.

Cemal Bardakçiyî baxusus vera eşîra Qoçanî dişmenîya girde kerdêne. Hetêk ra vano ez elewî ya, hetekê bînî ra hemverê eşîra Qoçanî artêşa tirke rê “hêrişo leşkerî” pêşnîyaz kerdêne. Na çarçewa de vera “elewîyan” artêşa tirke hêrişo gonîn kerd.

Qoçkirî de qetlîyam

Têna Dêrsim de nê, Qoçkirî de zî ma hişmendîya “tirk-îslamî” çimdarîye kenê. Yeno zanayene ke wisar 1921î de Qoçkirî de elewîyanê kurdan seba azadîya Kurdistanî xover da. Îdareyê Mustafa Kemalî hêzêko bêsînor gurêna. Seba ke elewîyan qir bikero, Sakalli Nurettîn Paşa bi destê Mustafa Kemalî qestî erşawîya herêma Qoçkirî. Nameyê Nurettîn Paşayî baxusus Îzmîr de hemverê rûman  “şinasnaye” bî. Ey bi hezaran rûmî dayî qetilkerdene. Mustafa Kemalî o xususî weçînit û tayînê Qoçkirî kerd. Sakalli Nurettîn Paşayî wextê qetlîyamî de dewijanê tirk û sunîyan rê vat ke wa şêrê dewanê elewîyan û uca de ganîmet arêdê. Bikilmî goreyê nasnameyî hêrişî ameyêne serûberkerdene û elewîyî bi hawayêkê eşkera raştê cîyakerîye ameyî.

Elewîyê Dêrsimî

Armancê dewleta tirkan o bingeyên çinkerdişê dêrsimijan bî. Reyna Jenosîdê Dêrsimî de merdim raştê cîyakerîye yeno. Yew pawitoxê Abdullah Alpdoganî (goştroşê Dêrsimi) est bî. Nameyê ci Alî Oz bî. O mektubêka xo de nuseno ke Alpdoganî ferman dayo û vato ke pêro “nê kirmancan û qizilbaşan” bikişê. No ferman zî cor ra bi destê Mustafa Kemalî ra dîyayo. Yanî Mustafa Kemalî yê “elewî” doman, cinî û camêrdê elewîyan dayî qirkerdene. Yew zî kênaya ey Sabîha Gokçene serra 1956î de roportajêkê bi Halît Kivançî de wina vana “ma rê ferman dîya ke heme ganî bêrê kiştene. Mi biza şiwane bîla kişte.” Wa tayê dêrsimijê ke seba kemalîstan her tewr qeşmerîye kenê, naye bizanê.

Qetlîyamê Mereşî

Dima ra vera elewîyan polîtîkaya dewlete ya taybete ramîyaye. Yeno zanayene ke Mereş de kanûne 1978 de vera elewîyan qetlîyamo qilêrin virazîya. O dem îmamê Camîyê Baglarbaşi Mustafa Yildizî weaza îneyî de wina vatbî: “Merdim bi rojegirewtiş û nimajkerdişî hecî nêbeno. Keso ke yew elewî kişeno, seke 5 reyî şîyo hec sewab qezenç keno. Heme birayê ma yê dîndarî hemverê hukumat, komunîstan û bêdînan lej bikerê.”

Qetlîyamê Çorûmî

Mereş ra dima dewleta tirkan vera elewîyan provokasyonê xo domnayî. Na rey hedefê kanwaz û nîjadperestan de Çorûm est bî. Menga gulane ra heta temmuze Çorûm de bi taybetî taxa Mîlonu de alozîyî qewimîyayî. Girseyanê hovîyan hişmendane xebere vila kerde ke Camîyê Alaaddînî ser o madeyo teqebar erzîya. Bêşik elewîyî ameyî hedefkerdene. Netîceya serebûtan de nêzdî 60 elewîyî bi destê kanwazan ameyî qetilkerdene.

Qetlîyamê Sêwasî

Dima dişmenîye û cîyakerîya vera elewîyan dewam kerd. Temmuze 1993 de şaîr, nuştox, hunermend tede xeylêk elewîyî seba Şayîyayanê Pîr Sûltan Abdalî ameyî Sêwas. Şaristan de hemverê roşnvîran provokasyonê gemarinî vila bîyî. Şaristananê bînan ra girseyî kanwazî ameyî Sêwas. 2yê temmuze de 33 roşnvîrî otela Madimakî de xedarane ameyî vêşnayene. Girseyan teberê otele de vatênê ke “Allahê mi no adirê to yo, no adirê cehenemî yo.” Seke pêro qetlîyaman de bî, sîyasetmedarê dewlete wayîrê “kiştoxan” vejîyayî. Serekkomar Suleyman Demîrelî nîya vatbî: “No serebût cîya yo. Sêwas de fîtkerdiş est o. Peynîya nê fîtkerdişî de şar bikelecan bîyo… Hêzanê asayîşî çi ke dest ra ameyo kerdo.” Serekwezîre Tansû Çîllere zî wina qiseykerdbî: “Homa razî bo ke teberê otele de şarê ma tu zirarêk nêdîyo.”