Rewşa zîndananê Îranî, yê Tirkîya ra cîya nîya. Tepişteyê sîyasî Tirkîya de teda û îşkence, Îran de zî teda û daliqnayîşî reyde rî bi rî manenê. Ciwanê kurdî yew bi yew yenê daliqnayîş. Goreyê îstatîstîkan Mehkemaya Cezaya Girane ya Şorişî ya Tehranî serra 2010î de di ciwananê kurdî ra yewî rê cezaya daliqnayîşî daya. Nê nizdîbîyayîşê Îranî yê hemverê kurdan dimayê Şorişê ‘Jin Jiyan Azadî’ ke qetilkerdişê Jîna Emînîye dest pêkerd, hîna hîra bî. Şoriş ra dima bi desan ciwanî ameyî daliqnayîş, ya zî derheqê înan de qerarê daliqnayîşî ameyo dayîş.
Nê rojanê ke reyna Îranî vera kurdan daliqnayîş dayo destpêkerdiş de dayeyê Îranî yê derheqê babete de binîqaş ê. Goreyê dayeyanê Rêxistina Heqanê Merdiman a Hengawî tena 3 aşmanê ewilî yê 2023yî de zîndananê Îranî de 3yê ci tepişteyê sîyasî pêro pîya 48 tepişteyê kurdî ameyî daliqnayîş. Na hûmare goreyê serra 2022yî se ra 270 zêde bîyaye.
Goreyê dayeyanê Hengawî hukmatê Îranî mergê Jîna Emînîya ke bi îşkence hetê polîsanê ‘exlaqî’ ra amebî qetilkerdiş ra dima seba ke ciwan û kesanê ke tewrê çalakîyan bîyî bitersno, zîndanan de daliqnayîş zêde kerdo û bi nê hawayî wazeno heyf bigêro. Goreyê dayeyan tewr zêde zîndanê Kerecî de kurdî ameyê daliqnayîş û tena 3 aşmanê ewilî yê 2023yî de zîndananê Îranî de 3yê ci tepişteyê sîyasî pêro pîya 48 tepişteyê kurdî ameyî daliqnayîş. Înan ra 3 kesî tepişteyê sîyasî bîyî, 16ê ci bi qestî merdim kiştbî, 27ê ci kesê ke tîcaretê tîryakî kerdêne bîyî û 2yê ci zî sucdarîya dizdîye ra ameyêne muhakemekerdiş bîyî.
Sewbîna goreyê dayeyan serra 2022yî de Rojhelat û Îran de tewr tay 52 kurdî ameyî daliqnayîş. Na hûmara 2022yî tena 3 aşmanê ewilî ya 2023yî de qewimîyaye û Îran bi daliqnayîşî wazeno şarî ser de îtîatkerdişê hukmatî bido ferzkerdiş û vera hukmatê xo de tesîr awan bikero.
Tewr peynî hunermendo kurd Tumac Salihîyo ke wextê protestoyanê ‘Jin, Jiyan, Azadî’ de ameybî tepiştiş û Loristan ra yo, cezaya îdamî girewte. Salihî hunermendê rapî yê kurdî yo. Reyna bi dekewtişê na aşme Torra Heqanê Merdiman a Kurdistanî pare kerd ke dewleta Îranî tepişteyo kurd Enver Xizrîyo ke 14 serrî yo zîndan de bî, daliqnayo. Dîya zanayene ke bê xebera keyeyê ci Enver Xizrî Zîndanê Kerecî de ameyo qetilkerdiş.
Sewbîna yeno zanayîş ke xeylê tepişteyê kurdî daliqnayîşî reyde rî bi rî yê û înan ra yew zî tepişteyo kurd Xesrew Beşaretîyo ke 1ê gulane de zîndan de sewqê hucreyêka taybete bîyo. Na rewşe ra yeno fehmkerdiş ke Beşaretî zî tehluke de yo ke Îran daliqnayîş ra ver tepişteyan keno hucreyanê yew kesî.
