Kulturê dewleta tirke qetilkerdiş o. Raver dana qirkerdene, dima ra xelate dana qetilkaran. Senî ke kiştoxê Hrantî Dînkî pawîya, nameyê Esat Oktay Yildiranî zî Îzmîr de dîya dibistanêke.
Merdim gama ke nameyê dewleta tirkan eşnaweno, cade hişê ci de çekuyê sey “qetlîyam, kiştiş, qirkerdiş, îmha, tenqîl, tedîp, asîmîlasyon” gandar benê. Komara Tirkîya ya lêşine tarîxê xo de xeylêk sucê giranî ardî ca. Seserra XX. de xeylêk qetlîyamî qewimîyayî. Bitaybetî kurdî û elewîyî raştê qirkerdiş û asîmîlasyonî ameyî. Polîtîkaya tirkkerdiş û muslumankerdişî bîye polîtîkaya dewleta tirkan. Îdarekaranê tirkan kurdî û elewîyî sey “kerraya ke zerreyê postalî” de ya hesibnayî.
Zulm û tedayî baxusus demê derbeya 12ê Êlule de qewimîyayî. Derbe ra dima Zîndanê Dîyarbakirî yê bi Numreyê 5. de îşkenceyê giranî û tecawuzî ameyî kerdene. Mîyanê serranê 1981 û 1984an de Esat Oktay Yildiranî Zîndanê Dîyarbakirî de sey amîrê asayîşê zerreyî wezîfe girewtbî. Yildiran wayîrê ruhê sadîstî bî û bi xedarane vera tepişteyan caardişê ke duştê merdimî yê kerdî. Qetilkar Yildiranî kutikê xo veradayêne tepişteyan ser, înan rê ferzkerdêne ke bi hawayêkê viranî spor bikerê, tecawuzê tepişteyan kerdêne, bi îşkenceyî kiştêne.
Kemal Pîr û Mazlum Dogan
Goreyê tayê dayeyan Zîndanê Dîyarbakirî de mîyanê serranê 1981 û 1984an de 30 tepişteyî ameyî qirkerdene. Tayê tepişteyî peynîya rojeyê mergî de merdî, tayênan zî xo kiştbî. Ma vajê Kemal Pîr Zîndanê Dîyarbakirî de 14ê temmuza 1982yî de çalakîya Rojeyê Mergî yê Girdî de şî heqîya xo. Yewna Mazlum Doganî 21ê adara 1982î de eynî zîndan de seba protestokerdişê şertan bedenê xo dabî adirî ver. Ey ra dima 4 tepişteyî Ferhat Kurtay, Eşref Anyik, Mahmut Zengîn û Necmî Onerî vera îşkence û dardekerdişan 17ê gulana 1982î de bedenê xo vêşnayî.
Ahmet Turk zî zîndan de bî
O wext zîndanê Dîyarbakirî de sîyasetmedar Ahmet Turk zî mendêne. Turk bêguman raştê îşkenceyanê gemarinan ê Esat Oktay Yildiranî ame. Sîyasetmedar Turk wina qisey keno: “Ey rojêke ez rut-repal kerd û mîyanê 200 leşkeran de copan reyde dest pê kutişî kerd. Ey leşkerî har kerdêne û wina waqewaqe kerdêne: ‘Hela biewnê, no merik parlamenter bîyo, no merik çepgir bîyo, rewşa ey nika wina ya. Bêrê, şima zî bivînê.”
Gultan Kişanake zulm dî
Mîyanê tepişteyanê Zîndanê Dîyarbakirî de sîyasetmedare Gultan Kişanake zî estbî. Aye zulmêko gird dî. Vîranê xo de wina vana: “Înan ma zaf kutêne. Ma berkazan ra ameyêne temaşekerdene. Tu mahremîyetêk çînbî. Xafil de ber ameyêne akerdene û Esat Oktay bi kutikê xo dekewtêne zerre. Key ke Esat Oktay ame, îşkenceyanê girdî û cezayanê hucra dest pêkerdbî. Seba ke mi ‘Ez kurd nîya, tirk a’ nêvatbî, Esat Oktayî koxa kutikê xo Joyî de 6 aşmî cezaya hucra daye mi. Çîyê ke ameyî mi ser, xorîya ruhê mi de dirbetîyê xorî akerdî. Ez hema zî bedenê xo de rêçanê fîzîkî kirişena.” Kişanake nika zî 7 serrî yo ke zîndanê Erdoganî de xover dana. Erdogan mêrasê Esat Oktay Yildiranî domneno.
Yildiran 1988 de kişîya
Qetilkar Esat Oktay 22ê teşrîna verêna 1988î de Uskudar de taxa Sarigazî de bi destê hêzanê welatperestan kişîya. Nê rojan ma vînenê ke nameyê ey hetê hukmatê Erdoganî ra “rûmet” vîneno. Rejîmê cergan wayîrê ey vejîyeno. Qezaya Buca ya Îzmîrî de nameyê Esat Oktayî dîya dibistanêke. Bêguman no kerdiş bê agahîya Walîyîya Îzmîrî nêbî. Merdim êdî zano ke walîyî sey “pawitoxê” hukmatê Erdoganî xizmet kenê. Walîyîye qestî destûr ca. Seke protestoyî zêdîyayî, o dem Walîyîye apey game eşte.
CHP zî mesuldar o
Serebûtê Esat Oktayî de têna rejîmê Erdoganî nê, bêşik CHP zî mesuldar o. Mîsal parlamenterê CHPyî Îzmîrî Atîlla Sertelî cinîya Esat Oktayî Serpîl Yildirane zîyaret kerdbî. No mojneno ke kemalîstî û îslamperestî wayîrê qetilkaran vejîyenê. Nameyanê îna yewna û yewna danê ciwîyayene. Hem AKP hem zî CHP vera kurdan manenê yewbînî.
