No hewte zanîyeno ke hewteyê heqanê merdimanê dinya yo. Na çarçewa de belgeyo tewr muhîm bêguman Beyannameyê Heqanê Merdim û Hemwelatîyan o. No beyanname serra 1789î de yanî wextê Şorişê Fransizan de ame îlankerdene. Beyannameyo ke 17 maddeyan ra virazîyayêne baxusus derheqê wayîrîye, azadîye û asayîşî de xeylê girîngîye antêne. Mîsal goreyê maddeya 2. ganî her komelo sîyasî heqanê xozayî yê merdimî bipawo. Mîyanê nê heqan de heqa azadîye, wayîrîye û vera teda xoverdayîşî estbî. Yanî eke cayêkî de teda, zext û zordestîye est a, uca de merdim eşkeno xo bipawo. Yew zî maddeya 4. de nusîyeno ke azadîye yena mana ke her merdim yewbînî rê zîyan nêdo û bi no hawa çi wazeno wa bikero.
Awankerdişê Beyannameyê Heqanê Merdim û Hemwelatîyan de rolê burjuwazî zî estbî. O wext şarî rê bazirganîya “azadîye” ameyêne kerdene. Gama ke kapîtalîstan Ewropa de serdestîya xo viraşte, bendeyîya newîye dest pêkerd. Senî ke dewijan monarkan rê koleyîye kerdêne, sîstemê kapîtalîzmî ra dima karkeran yanî proletaryaye kapîtalîstan rê xizmetkarîye kerdêne. Nê konteksî de Lenînî proletarya sey “koleyo bi destmizî” pênas kerdêne. Têkilîya “feodal-dewijo bende” cayê xo verada têkilîya “burjuwa-proletar”.
Projeya burjuwazî
Bêşik Şorişê Fransizan netewe-dewletî afernayî. Netewe-dewlete birastî projeya burjuwazîyî bîye. Seke Kautskîy nuştbî sinifa sermayedaran seba ke bazarê xo bipawo hewcedarê netewe-dewlete bîye. Bi nê waştişî xeylêk cayan de împaratorîyê rijîyayî. Her netewe yan burjuwazîyê her netewe dewleta xo awan kerde. Peynîya împaratorîya Osmanîyan zî wina bîye. Ronîyayîşê komara Tirkîya birastî projeya sinifanê serdestan bîye. Yanî burjuwazîyê endustrî, burjuwazîyê bazirganî û axayanê erdî paştî daye têgêrayîşê Anatolîya. Mustafa Kemal esasî temsîlkarê nê sinifan bî. Badê ke “komare” serra 1923î de ameye îlan kerdene, rîyo rastikên ê wayîranê dewlete hêdî hêdî zelal bî.
Tenkîl û tedîp
Burjuwazîyê tirkan bitaybetî qanûnê bingeyî yê 1924î de rengê xo yo lêşin nîşan da. Çike maddeya 88. de nusîyêne ke “Şarê Tirkîya îtîqat û nîjad çax nêkeno çarçeweya hemwelatîye de sey tirk hesibîyeno.” Tîya de bêguman armanc çînbîyayîşê kurdan bî. Sinifanê tirkan ê serdestan zanayêne ke kurdî wayîrê kultur, ziwan, tarîx û nasnameyî yê. Înan nêwaştêne ke serê erdê Kurdistanî de kurdî wayîrê tu statuyêkî bibê. Coka vera şarê kurdî polîtîkaya îmha ameye caardene. Merdim eşkeno na polîtîka sey “tenkîl” û “tedîp” name bikero. Tenkîl têna nêno manaya neqlkerdişî, yew zî yeno manaya binê lingan de pelixnayîşî. Tedîp zî yeno manaya edebinkerdişî. Sinifanê serdestan kultur, ziwan û nasnameyê xo ferz kerdî. Bi no hawa Qoçkirî, Zîlan û Dêrsim de bi hezaran kurdî xedarane qir kerdî. Mustafa Kemal, Îsmet Inonu, Fevzî Çakmak, Celal Bayar, Kazim Orbay, Şukru Kaya ûsn. sey temsîlkaranê feodalîzm û burjuwazîyî “wezîfeyê xo yo pîl” ard ca.
Erdogan û olîgarşî
Ewro zî Erdogan û cerganê ci mêraswerîya ê qetilkaran girewte xo ser. Hetek ra kurdan çîn kenê, hetekê bînî ra şaranê Tirkîya kolonîze kenê. Burjuwazî ravurîya olîgarşî. Erdogan serekê olîgarkan o. Nê olîgarkî seba nimitişê dizdîye, rişwet, bêrayirîye îslam û tirkîye sey hacet şuxilnenê. Yanî “hîle-î şerîye” kenê. Huqûq, edalet, heqê merdiman, têduştîye, demokrasî yenê çînkerdene. Cinîye, doman, xoza, etnîsîteyî raştê zordestîye yenê. Olîgarşî hem pîl beno hem zî pêro ercanê komelî pelixneno. Vera hêrişê olîgarşî kurdî têkoşînê bêhempa danê. Bitaybetî Şorişê Rojava do demê ameyoxî de pê ro paradîgma bibedilno.
