“Eger dualîteya jiyanê û mirinê di cihekî de hatiye asêkirin, sedema vê ji sedî sed civakî ye. Ya rastî, ne mirineke weke tê gotin û li ber me tê danîn heye, ne jî jiyaneke timî reklama wê tê kirin têkiliya xwe bi jiyanê re heye. Divê em rastiya xwe ya jiyanê ku kirine mîna sîmulasyonê (divê weke teqlîda mekanîk a jiyanê were fêhmkirin) fêhm bikin. Hema hinekî jî rêz û hurmeta mirov ji jiyanê re hebe, hewce dike mirov ji vê toqa lanetê ya her li dora xwe dizîvire û xwe dubare dike, xwe rizgar bike.’’ Abdullah Ocalan

Cewhera hemû dîroka mirovahiyê dikare bi yek hevokê were îfade kirin. ‘Lêgerîna rastiyê’. Xwe bibînin, bersiva pirsên; herheyî bibînin, vê dinyayê fêm bikin, cihê xwe tê de fam bikin, rastiyê bibînin. Hişê herî baş ê mirovahiyê xwe ji bo vê karê êşandin.

“Yê ku ji bo bidestxistina azadiya xwe cesaret neke jiyana xwe bixe xeteriyê, layîq e ku bibe kole.” (Hegel)

Ji ber vê yekê fîlosofê mezin ê alman Georg Wilhelm Friedrich Hegel zêdetirî dused sal berê zagonên diyalektîka materyalîst a pêşketina xweza û civakê formule kir. Ya sereke û giştîkirina wan “Qanûna înkarkirina înkarê” ye. Felsefeya diyalektîk a Hegel li ser yekbûna sê xalên sereke ava bûye: Derbaskirina ya kevn, berdewamiya pêşveçûnê, pejirandina ya nû.

Bêyî înkara kevn, zayîn û mezinbûna ya nû ne mimkûn e û ji ber vê yekê, pêvajoya pêşketinê jî ne mimkûn e. Pêşketin derketina nakokiyeke mantiqî û rakirina wê di pêşerojê de ye; di vê wateyê de jidayikbûna neyîniya hundirîn a qonaxa berê ye û piştre jî înkarkirina vê înkarê ye.

Hilweşîna Yekîtiya Sovyetê bi înkarkirina nirxên bingehîn ên sosyalîzmê, înkarkirina mîrateya Lenîn û her tiştê ku pê ve girêdayî dest pê kir. Zêdetirî nîv sedsal berê, nivîskarê mezin ê alman, xwediyê xelata Nobelê Thomas Mann, dij-komunîzm wekî “bêaqiliya herî mezin a sedsala 20’an” bi nav kir. Dij-komunîzm nikare îdeolojî û felsefeyekê bike. Belê, ew komek etîketan e ku peyamek afirîner nagire, tenê mirovan parçe dike û hişmendiya nazik a ciwanan heyecan dike. Mirov çawa dikare çeka berê ya ceribandinê “parçe bike û bi rêve bibe” ji bîr bike?

Bi lez û bez hildiweşin

Sedsala bîstemîn derbas bû. Lê “bêaqiliya herî mezin” tenê ji holê ranebûye. Her  wiha karaktera epîdemiyê girtiye. Kesên ku di çerxa dij-komunîzmê de bûn ku niha şiklê dij-azadiyê girtiye, bi lez û bez hildiweşin. Di rastiyê de, dij-komunîzm dikare wekî nexweşiyek ango vîrusek ku mêjî tune dike û dibe sedema windakirina hişmendiyê were hesibandin. Bi dîtina min ne zehmete mirov di 20-25 salên bihurî de di nav civakê de ketina entelektuelî ya ku hem di warê perwerde, çand û exlaqê de û her wiha di girîngiya civakî ya kêm a keda afirîner neyê dîtin.

Pisporên “Enstîtuya Pispor a Lêkolînên Civakî” li Moskovayê mijarên lezgîn ên nasnameya civakî û dadmendiyê nîqaş kirin.

Bi kurtasî wiha ne:

Dadmendî îdeala me ye ku tenê di pêşerojê de dikare pêk were; em ji yên din cuda dibin ku em ji wan çêtir in; nirxên me yên kevneşopî yên taybetî hene ku em aşkera nakin; em xwedî azadiyên kolektîf in, ji ber vê yekê em ne hewceyî azadiyên takekesî ne; feraseta me ya azadiyê bi rastiyê ve girêdayî ye: kî bihêztir û dewlemendtir be ne girîng e; Têgihîştina Rûsyayê ya azadiyê ew qas bêhempa ye ku li şûna azadiyê em hikûmetek bihêz û dewletek bihêz hewce nabînin.

Ez dixwazim bi tiştê ku min dest pê kir bi dawî bikim: ku cewhera hemî dîroka mirovahiyê dikare bi yek hevokê were vegotin; “Lêgerîna rastiyê”. Pirsên herheyî yên gerdûnê di hişê me de dilerizin: Ez kî me? Ez çi dixwazim: bextewariya herî bilind ji bo hemûyan an bextewariya herî nizm ji bo xwe tenê?

Ez ji bo çi têdikoşim: aborî, hêz, azadiya kuştin û talankirinê, an sînordarkirina maqûl xerîzeyên (ajo) xwe yên ne mirovî li ser navê wateya mezintir a mirovbûnê? Ji xwe bersiv nîvê çareseriyê ye.