Noam Chomsky dibêje: “Zimanê zikmakî bingeha nasnameya çandî ya mirov e.” Zimanê zikmakî zimanê yekem e ku mirov ji zayîna xwe (Heya ku ew di zikê diya xwe de ye jî jê re xuya dibe.) pê re rû bi rû dimîne. Zimanê zikmakî ne avahiyek genetîkî ya xwerû ye. Ji aliyê sosyolojîk ve, zimanê yekem e ku ferd di civaka ku tê de ji dayik bûye, pê re tê naskirin. Zimanê zikmakî bi genetîk ji dê û bav derbasî zarok nabe. Ew ziman e ku zarok ji zayîna zarokê ve di warê civakî de diaxive. Dê û bav kurdbin nayê wê wateyê ku zimanê dayika zarok kurdî ye. Ger malbata kurd bi zarokê xwe re bi kurdî biaxive, zimanê dayika zarok jî kurdî ye. Ger kurd be lê bi zarokê xwe re bi tirkî biaxive zimanê dayika zarok tirkî ye.
Peyva zimanê zikmakî têgeheke nakok e. Ev têgîn her tim nayê wateya zimanê ku diya mirov jî pê diaxive. Di zewacên biyanî de kesê ku ji civakeke din tê û xwedî zimanekî cuda ye, zimanê civaka ku zewicî endamê wê ye û zarok jî zimanê dê û bavê xwe hîn dibe.
Zimanê zikmakî ji mirov re dibe alîkar ku dinya fam bike, jê fêm bike û danûstendinê bike. Ew dihêle ku mirov raman, hest û xewnên xwe diyar bike. Zimanê zikmakî jî parçeyek ji nasnameya çandî ye.
Pêşketina zimanê zikmakî pêvajoyek e û her tim pêş dikeve û diguhere. Ev pêvajo ji jidayikbûnê dest pê dike û heta mezinbûnê berdewam dike.
Di pêşveçûna zimanê zikmakî de ev qonaxên jêrîn têne dîtin:
Qonaxa dengnasî: Ev qonax ji zayînê heta 2 saliya de berdewam dike. Di vê qonaxê de zarok dest bi cudahiyê dike û dengan çêdike.
Qonaxa ferhengî: Ev qonax di navbera 2-7 salî de berdewam dike. Di vê qonaxê de zarok ferhenga xwe pêş dixe.
Qonaxa rêziman: Ev qonax di navbera 7-12 saliyê de didome. Di vê qonaxê de zarok fêrî rêzimanan dibe.
Qonaxa zimanê civakî: Ev qonax piştî 12 saliya de dest pê dike. Di vê qonaxê de zarok hînî qalibên zimanî û qaîdeyên axaftina civakî dibe.
Pêşveçûna zimanê zikmakî ji hêla gelek faktoran ve tê bandorkirin. Ev faktor faktorên genetîkî, faktorên hawirdorê, faktorên civakî û faktorên çandî ne.
Faktorên genetîkî bingeha pêşveçûna zimanê dayikê ne. Li gorî hin lêkolînan, faktorên genetîkî bandorek girîng li ser pêşveçûna zimanê zarokan dike.
Pêşveçûna zimanê zikmakî jî ji hêla faktorên hawirdorê ve tê bandorkirin. Hawirdora ku zarok tê de mezin dibe bandoreke girîng li pêşketina ziman dike. Kesên li hawirdorê wek dê û bav, xwişk û birayên zarok, mamoste û hevalên zarok di pêşveçûna zimanê zarok de beşdar dibin.
Pêşketina zimanê zikmakî jî ji hêla faktorên civakî ve tê bandorkirin. Pêşketina zarok a civakî û hestyarî bandorê li pêşketina ziman dike. Têkiliya zarokê bi hawirdorê re pêşveçûna ziman piştgirî dike.
Pêşveçûna zimanê zikmakî jî ji hêla faktorên çandî ve tê bandorkirin. Nasnameya çandî ya zarokî bandorê li pêşketina ziman dike. Taybetmendiyên zimanî yên çanda ku zarok tê de mezin dibe, pêşketina ziman a zarok çêdike.
Pêşketina zimanê zikmakî di her zarokekî de bi awayekî cuda pêk tê. Hin zarok pêşveçûna ziman zûtir temam dikin, hinên din hêdîtir pêşve diçin. Dibe ku ev cudahî ji ber faktorên genetîkî, hawirdorî û civakî bin.
Ji bo piştgirıya pêşveçûna zimanê zikmakî, girîng e ku hawirdora zimanî ya zarokan dewlemend be. Gelek îmkanên axaftin dayîna zarokan, xwendina pirtûkan ji wan re, stran gotin û lîstina lîstikan rêyên bi bandor in ji bo piştgirîkirina pêşketina ziman.
