Rojhelatê Mîyanênî her tim raştê alozîyan û pêkewtişan yeno. Mabênê serdest û bindestan de lejê zafhetî qewimîyenê. Baxusus badê ke netewe-devletî ronîyayî, sînorê viraşteyî ameyî xêzekerdene. Bêşik nê sînoran her çî ra verî ameyoxê kurdan ser o tesîro negatîf kerd. Şaranê serdestanê Rojhelatê Mîyanênî erdê kurdan mabênê xo de pare kerd. Tayê kurdî hetê Îranî, tayê hetê Iraqî, tayê hetê Sûrîye û tayê zî hetê Tirkîya de mendî. Nê çar netewe-dewletan bi desan serran bi zorî kurdî girewtî binê bandora xo. Ziwan û kulturê kurdan ser o polîtîkaya asîmîlasyonî rayra berde. Înan waşt ke kurdî her tim “dizdarê” dizanê înan bibê. Serkêşanê nê çar dewletan her tim kurdî sey “forsa” şuxilnayî. Labelê nê hewldayîşî zêde netîce nêdanê îşxalkeran. Çike kurdî wayîrê erdê xo vejîyenê û seba awankerdişê ameyoxê xo têkoşînêkê girdî kenê.
Derbeya Hafiz Esadî
Sûrîye mîyanê netewe-dewletanê vilabîyayoxan de balkêş a. Bitaybetî wextê keyeyê Esadan de vera kurdan polîtîkaya cîyakere ameye caardane. Zanîyeno ke Hafiz Esadî artêşa Sûrîye de wezîfe girewtbî. Serra 1970î de bi destê Hafiz Esadî derbeyêke ameye serûberkerdene. Serekkomar Ahmet el-Hatîp mecbur mend û wezîfeyê xo teslîmê Hafiz Esadî kerd. Birastî na derbe bêgonîn bîye. Hafîz Esadî Sûrîye de serra 1971î de referandum da kerdene û netîceya referandumî de sey serekkomar weçînîya. Nameyê na pergale lîteratur de “otorîterîya plebîsîtere” ya. Esadî heman wext de serekîya Partîya Baasî kerdêne.
Peymana Adana ya 1998î
Hafiz Esad fekafek 30 serrî îqtîdar de mend. Ey rejîmêko otorîter hêzdarêr kerd. Polîtîkaya Partîya Baasî ya bi nameyê “panarabîzm” bêguman zerreyê Sûrîye de xurtbîyayîşê kêmneteweyîyan asteng kerd. Heqê kurdan zî werîyayî. Birastî rejîmê Hafiz Esadî 1990an de vera têgêrayîşê kurdan reftarê xo de tayê vurîyayîşî kerdbî. Çike no dem mabênê Sûrîye û Tirkîya de problemê awe qewimîyayî. Coka rejîmê Hafiz Esadî waşt kurdan reyde îtîfaq bikero. Bi nê hawayî kêberê xo Partîya Karkeranê Kurdistanî rê akerdbî. Labelê nê îtîfaqî zêde dewam nêkerd. Çike serra 1998î de mabênê Tirkîya û Sûrîye de Peymana Adana ameye îmzekerdene. Serekê PKKyî Abdullah Ocalan Sûrîye ra vejîya û kurdan ser o tedaya rejîmê Hafiz Esadî zêdîyaye.
Şerê Zerreyî yê Sûrîye
Hafiz Esad serra 2000î de şî rehmet û dima lajê ey Beşar Esad ame “text”. Demê Beşar Esadî de zî vera kurdan polîtîkaya cîyakere de zêde vurîyayîşî çînbî. Nê mîyanî de kurdî zêdeyêr rêxistin bîyî. Serra 2003î de Partîya Yewîye ya Demokrate (PYD) ronîyaye. Îdareyê Beşar Esadî seba etnîsîteyan gamê şênberî nêeştêne. Coka zerreyê Sûrîye de her serre alozîye gird bîyêne. Erdê “keyeyê Esadî” sey qusxaneyî girêyêne. Tewr peynî adare 2011 de Şerê Zerreyî yê Sûrîye dest pêkerd. Nê şerî de bitaybetî şaranê Rojawanê Kurdistanî reflekso rêxistinkî nîşan da. Înan erdê xo caver nêda û vera barbarîya cergan welatê xo pawit.
Konfederalîzmo demokratîk
Temmuza 2012î de YPG (Yewinê Pawitişî yê Şarî) ronîya û dima ra tayê şaristananê sey Kobanê, Efrîn û Dêrik de aramîye serûber kerde. Badê cû herêma Bakur û Rojhelatê Sûrîye gêrîyaye binê kontrolî. Nê mîyanî de bi destê PYDyî kantonê xoserî ameyî awankerdene. Dima ra 2016 de federasyon ame îlankerdene. Nê modelê îdareyî hem Rojhelatê Mîyanênî hem zî dinya de xeylêk veng vet. Birastî fikrê Serekê PKKyî Abdullah Ocalanî derbasê pratîkî bî. Yanî Rojava de prosesê “konfederalîzmê demokratîkî” dest pêkerd. No proses hema zî dewam keno. Şorişê Rojava şewle dano şaranê bindestan.
