Her çiqa siyaset qeybî desthilatdarî bo zî, henî welatan de rewş bedelêno. Welatanê Rochilatê Miyanînî de siyaset tenî qeybî desthilatdarî bo zî, welatanê Ewropa de rolê siyasetî cuda wo.
Welatanê Rochilatê Miyanînî de siyaset şarî ra hesab perseno, welatanê Ewropa de siyaset hesab dano şarî. Ma henî nimûneyan zî bidin û dima ra bêrin serê siyasetê ma kurdan.
Welatanê Rochilatê Miyanînî de û welatanê Asya, Afrîka de serokê welatan bi seran, bi des seran serokatî kenê. Serokdewletê Rusyaya Sipî Aleksandr Lukaşenko serey 1994’î ra nat serê karî de wo. Serokê Tacikistanî Îmamali Rahman zî serey 1994’î ra nat serok o. Serokê Sûriye Beşar Esad serey 2000’î ra nat serê ê kursî de wo. Qiralê Fasî Muhammed el-Sadis bin el-Hasan 1999 ra nat serê karî de wo. Serokdewletê Rusya Vladimir Putin se serewo karê xwu dewam keno.
Ma nawey bawnin nimûneyanê hetê bînî yê dinya ra. Nimûney verîn Amerîka ra. Dewleta Yewbiyîn a Amerîka (DYA) de her çar serî ra reyke qeybî serokdewletî weçînayiş virazeno. Ewca, heme serokî tewr zehf di rey yenê weçînayişî. Heta eyro dîrokey DYA de ti serokê înan hîri rey niyamey weçînayişî. Heme serokî yenê weçînayişî egir serkewte bê rey diyinan zî benê berendam û bêrê weçînayişî jî tene di rey; rey hîrinan çiniyo. Zehfê cînan jî tenî reyke serokdewletî kenê.
Pers eno wo, “DYA welata raver şiya ya Tacikistan, Fas, Sûriye û ê bînî?”
Ma bawnin Îngilistan ra zî. Îngilistan de zî rewş zey Amerîka wo. Miyanê serokanê Îngilistanî de Serokê Partiya Karkeran Tony Blair qeybî welatê xwu zey serokwezîro serkewte kewt miyanê tarîxey welatê xwu. Tony Blair serey 1997’î de bî serokwezîr. Di serey 2007’an de ê bi xwu va “bes” û îstîfa kerd. Tenî du serdemî bî serokwezîr.
Wexto ti şarî ra pers bikerê û vacê “ti wazenê Îngilistan de jiyaney xwu ravêrnê ya Tacikistan de?”. Herhal go zehfî vacê Îngilistan…
Erê welatanê Ewropa de tewr zehf di rey serokatî kenê, la dimay fek kar ra vera danê zî nêşinê keye de nênişenê ro. Bi fikir û tecrubeyanê xwu, di komele û komxebatan de xeberan danê, nîqaşan kenê û rey danê vernî şarî.
Ma bêr serê welatê xwu. Ana heyseno ke gere ê ma zî meselay di serdemî xwu rê zey nimûne bigîrê. Dimay di serdemî eşkenê kar û xebatanê bînan bikerê.
Ma de di problemî estê. Ya di serdemî zêdetir kar kenê, ke gere ana nêbo. Yan zî wexto peywirê înan qedêno û beno vinî. Mesela mebûsê kurdan ê ke serey 2007’inan de hamey weçînayişî çiya yê? 22 tenî bîbî mebûs. Çende tenî hema zî kar kenê, çende tenî şîyî keye de nişenê ro?
Di serey 2011’inan de 36 mebûsî hamey weçînayişî. Çende înan ra enka keyeyê xwu de yê û tu kar û xebate nêkenê?
Ana heyseno ke kurdî gere siyasetê xwu newe ra dîzayn bikerê. Di dîzayn de helbet taybetî siyasetê ma estê, taybetî şarê ma zî esto, la nîmuney dinya zî muhîm ê. Siyasetê ma enka demê dîzaynî de wo. Wa bi xêr bo.
