Di 25’ê gulana 2023’yan de keştiya konteynerê Crystal St Petersburg gihişt bendergeha Karaçî ya Pakistanê. Bûyer di ronahiya peymanên vê dawiyê yên di navbera Îslamabad û Moskowê de giraniya xwe girt; têgihîştina hev a li ser hevkariya di sektorên gumrik û hewavaniyê de hat peydakirin û peymana 2015’an hat nûkirin. Bi saya wê ramana Pakistanê ya ji bo Streamê hate yekkirin û ya herî girîng jî li ser dabînkirina gaza xwezayî û petrolê peyman hatin kirin.
Ev xala dawî di civaka cîhanê de dibe sedema kelecana herî mezin. Rûsyayê berê berhemên petrolê ji bo Pakistanê dabîn dikir, lê niha em behsa rêjeyeke nedîtî dikin; tê plankirin ku Moskowa ji %35’ê hewcedariya petrolê ya Îslamabadê bigire. Rêkeftina ku heta niha hatiye kirin tê wateya radestkirina yekcarî lê tê pêşbînîkirin ku hêjmar rojê heta 100 hezar bermîlan zêde bibe. Astengiya sereke pereyê diravdanê ye.
Tevî ku peymana “ceribandinê” ya şandina nefta xav a Rûsyayê ji Pakistanê re bi riya Omanê bi dolar tê dayîn jî her du welat amade ne ku vê şêwazê diravdanê biparêzin; Rûsya ji dolar dûr dikeve û rezervên dolarê Pakistanê, li gorî daneyên dawîn, tenê 4,46 milyar dolar e û bi lez kêm dibin. Pakistan di heman demê de xwedî rûbil, yuan an dîrhemên têr nake ye. Rûsya amade ye pê re bixebite û bi taybetî bi Hindistanê re dixebite.
Sala par zirar kiribû
Ne pir dûr di demeke nêz de Pakistan bi qeyraneke ciddî ya hêzê re rû bir û ma ku bertekên wê hîn jî ji holê ranebûne. Enflasyon ku gihîştiye rekorek ji sedî 28’an bihayên tiştên bingehîn û sotemeniyê zêde dike û bar li bendergehan zêde dibe. Tedbîrên herî jêhatî bûn sedem ku pereyê neteweyî dakeve nizmek nû. Sala par jî lehî li welêt rabûbû û 16 milyar dolar zirar dîtibû.
Di salên dawî de Pakistan di warê nîşaneyên aborî de bi rengekî ber bi çav li pişt cîranên xwe maye û niha aşkera di balkêşiya veberhênanê ya Viyetnam û tewra Kamboçyayê de winda dike. Li Pakistanê, di sektora çandiniyê de kêmbûna mezinbûna hilberînê heye. Rêjeya kêm a pîşesazîbûnê û kêm veberhênana pîşesaziyê pêşveçûna ixracatê asteng dike û nahêle ku hilberînerên Pakistanê bi serkeftî di bazara cîhanê de pêşbaziyê bikin.
Di gelek waran de pirsgirêkên ixracatê ji ber polîtîkaya hişk a bacê ya hukumetê ye ku wekî astengiyeke girîng a bazirganiyê tevdigere û hem jî bacên bilind ên ku pargîdaniyan “xef dikin”. Tarîf hem li ser ixracat hem jî îtxalatê bar dike û derfetên beşdarbûna di zincîreyên nirxê herêmî û cîhanî de sînordar dike.
Yuan û dolar
Hikumeta Şehba Şerîf ji bo serrastkirina rewşa dijwar a aboriyê çareseriyê di dabînkirina krediye IMF’ê de dibine ku berdewam daxwaziyên nû ji bo reforma sîstema darayî ya welat pêşkêş dike. Ji ber van ji niha ve derbeyek li aboriyê ketiye. Digel vê yekê hikumeta heyî bi hêviya wergirtina deynek nû, guhdariya fonê didomîne ku ev yek rêjeyek girîng a bêhêvîtiyê nîşan dide.
Bi rastî ji bo dayîna nefta rûs du vebijarkên xebatê hene; yuan û dolar. Vebijarka yekem dixuye ku ji hêla siyasî ve îdeal e lê ji ber nehevsengiya bazirganiya girîng a di navbera Çîn û Pakistanê de ne gengaz e. Di heman demê de bê şik û guman tune ku rojava ji Çînê re îşaret nekê ku stratejiya xwe ya “Kêmber û rê” nîşan bide û bi berdewamkirina tawanbarkirina çêkirina “xefikên deynan” dê li Îslamabadê kontroleke din ji IMF binivîse bi dolaran.
Beşek ji vî pereyî dê ji bo peydakirina nefta xav a Rûsyayê were dayîn ku dibe ku bi krediyê were hilberandin. Bi vî rengî Pakistan dê careke din dabeşkirina naskirî ya diravên deynkirî ji bo vegerandina deynên berê pêk bîne, eşîra Şerîf dê heya demekê hevsengiya hêzê bidomîne û rojava dê careke din lêçûnên berevaniyê yên Rûsyayê li ser “Operasyona Leşkerî ya Taybet” bide.
