Seke şima zî zanê weçînayîşê tarîxî yê serekkomarî û parlamenterî yê 2023yî yo ke do 14ê Gulane de pê bêro rê demêko kilm mend. Partîya Demokratîke ya Şaran (HDP) dewaya qefilnayîşî vera rîsk nêgirewt û bi Partîya Çep a Keske reyde dekewa weçînayîşî. Bado ke lîsteya namzedan ameye eşkerakerdiş lez dîya xebatan û her bajar, qeza, dewe û taxe de xebatî yenê rayraberdiş. Nê bajaran ra yew zî Dêrsim o. Namzeda Partîya Çep a Keske ya Dêrsimî Ayten Kordu derheqê weçînayîşî de cewab da persanê ma.
Ma sere de wazenê şima bişinasnî, gelo Ayten Kordu kam a? Se kena? Proseso ke a arde tîya û têkoşînê aye senîn o?
Ez serra 1971î de Erzingan de ameya dinya. Hîna zêde cuya mi bi kedkarîye derbaz bîye. Mi beşê komelnasî de wend, la ez eşkena vaja ke komelnasî kuçeyan ra musaya. Seba ke mi komelnasî rê hes kerdêne, mi teber ra no beş wend. Serra 1993î de ez tewrê xebatanê sîyasîyan bîya. Ez domana keyeyêkê elewî û kurdî ya. Domanîya mi û ciwanîya mi de tewr zêde nasnameyê elewîtî aver bî. Ecilîyayîşê elewîtî nasnameyêk bi ma da qezenckerdiş. Timî muxalîfîyêka hemverê sîstemî ma de estbî. Esasê xo de no keye de estbî. Keyeyê mi hemverê sîstemî de bî. Tewrê no hetê min o ke keyeyê mi ra yeno, şinasnayîşê nasnameyê kurdî virazîya.
Cuya şima ya sîyasî û têkoşînê şima yê cinîye senî dest pêkerd?
Serra 1993î de ez bi hawayêkê aktîfî tewrê xebatan bîya. Mi komîsyonê cinî, xebata taxan, rayraberîya bajar, rayraberîya qeza û merkezî ra bigêrê heta baskê cinîyan xeylê xebatanê cîyayan de ca girewt. Partî de mi hem rayraberî hem rayraberîya bajar hem zî baskê cinîyan ê merkezî de yanî heme gureyan de ca girewt. Tewr zêde mi xebata cinîyan û xebata derheqê cinîyan de ca girewt. Tebî ê wextan sey cinî û elewîyêke naskerdişê nasnameyê kurdî zeyîf bî. Yanî cuye de cigêrayîş estbî. Bi cipersayîş, gecilnayîş, pêrodayîş estbî la kişta înan de ardişê serê ziwanî û fehmkerdişê rewşe tay zeyîf bî. Ma ê serrî kişta xebata cinîyan de şinasnayîşê nasnameyê cîns û şinasnayîşê nasnameyî heme têmîyan de derbaz kerdî. Hem kurdbîyayîş, hem elewîbîyayîş, hem cinîbîyayîşî reyde ecilîyayîş sey sinifa diyîne dîyîş bi tarîxî kewtî têmîyan. Tarîxê têgêrayîşê cinîye tay wina yo. No ma de zî wina yo. Ma ê wextan de ameyêne têhet û Rojnameyê Ulke yê o wextî wendêne. Wexto ke Kovara Vengê Cinîye vejîya, ma kovare wendêne. Ma wina nuşteyê ke çapemenî û kovaran ra wendêne reyde tewrê xebatan bîyî.
Bi şima cinî senî dekewte mîyanê têgêrayîşê kurdî? Yew zî sloganê “Jin Jiyan Azadî” hişê şima de çi îfade keno?
Ê serran tebî hişmendîya xo reyde rewşa timî girewtişê berpirsîyarîye zî ard. Seba mi proseso muhîm bî. Çimkî wexto ke mi newe îdeolojîya xelisnayîşê cinîyan şinasnaye û mi nê çîyî îfade kerdî, êdî êdî mi de hetê nasname, îtîqat û cînsî de xo reyde şinasnayîş û xo reyde pêvînayîş virazîya. Tebî no tarîx game bi game derbaz bî. Ewro ma sloganê Jin Jiyan Azadî berz kenî. Tarîxê Jin Jiyan Azadî mîyanê têkoşînê cinîya kurdî de game bi game ame viraştiş. Ewro sloganê Jin Jiyan Azadî sey kerraya esasî ya têgêrayîşê azadîya cinîye yeno îfadekerdiş. Bi averşîyayîşê têgêrayîşê cinîye mîyanê partîyanê sîyasîyan de xebata cinîye gird bîye. Nê girdbîyayîşî de keda cinîye zêde ya. Ganî keda cinîye mîyanê sîyasetî de hîna zêde biameyêne dîyîş. Bado ke têkoşînê pêroyî no girdbîyayîş aver berd yew fikrîyayîşêk qewimîya. Her ke şî komeleyê cinîyan abîyî. Mîsal Merkezê Kulturî yê Cinîyan ê Dîcle yan komeleya xoserî ya cinîyan SELÎS abîyî. Mi gore nê cerebnayîşê cinîyan tarîxê têgêrayîşê cinîye de cayêko muhîm girewt. Hişmendî yanî musayîşê sîyasetî û rayraberdişê têkoşînê cinîyan ê xoseran ma hîna zêde aver berdî û hêz da ma.
Gelo sîstemê hemserekî senî pê ame? Tewrbîyayîşê sîyasetî yê cinîyan û rêxistinbîyayîşê înan senî virazîya?
Xebatanê têgêrayîşê cinîya kurd û têgêrayîşê cinîya tirke pîya dest pêkerd. Nê çîyî asan nêbîyî. Yeno mi vîr, proseso zehmetin bî. Seba ke ma metnêk bi kurdî biwanî kombîyayîş virazîyayêne. Tay cayan de na rewşe lez derbaz bîye, la tay cayan de zî ma mecbur mendê ke bi serran têkoşîn bikerî. Komelebîyayîşê cinîyan şaredarîyanê ma reyde êdî êdî aver şî û bi nê averşîyayîşî kooperatîfê cinîyan û xeylê komeleyê bînî yê cinîyan ameyî ware. Hemparîya hîşmendîye, hemparîya kede û hemparîya îradeya cinîye hîna zêde hemparî vet raşte. No mîyanê tarîxê cinîya kurde, têgêrayîşê cinî yê demokratîkî û sîyasetê demokratîkî de mi gore merheleyanê muhîman ra bî û firayîşan ra yew bî. Raştî zî rêxistinbîyayîş, waştiş û sîyasetê ma ekonomî, polîtîka, kultur û pêro raşteyan de ma hîna zêde kerdî wayîrê berpirsîyarî, vatiş û wayîrê qerarî. Wexto ke ma nika ewnîyenê, seba sîstemê hemserekî û temsîlîyetê seyyewbînan kedêka cidî ameya dayîş.
Şima zî zanê ke Dêrsim zaf beno hedefê her tewir polîtîkayan. Nasnameyê elewîtî û cinîye vera timî beno hedefê îqtîdaro ke bawerîye seba menfaetê xo şuxulneno. Gulîstan Dokuye tîya de ameye vînîkerdiş. Serewedarnayîşo efsanewî yê Seyîd Riza, Elîşêr û Zarîfe hêz dano merdiman. Aysel Dogane û xeylê têkoşerê namdarî na cografya ra vejîyayî. Bi şima Dêrsim de qey bi serran o polîtîkaya şerê taybetî yena rayraberdiş?
Dêrsim cayêko taybet û qedîm o. Herra qedîme de tarîxêko biristim esto. Tarîxêkê xoverdayîşî yê biristim esto. Cinîyê Dêrsimî zaf bihêz î û şarê ci zî bihêz o. Vera nasnameyê kurdî, nasnameyê elewîtî û nasnameyê cinîbîyayîşî tedayêka girde esta. Polîtîkaya asîmîlasyonî esta. Polîtîkaya şerê taybetî esta. No şero taybet mi gore serranê peyênan de hewl dano şeklê xo bibedilno. Herêma ma ra koçkerdişêk zêde esto. Hetê ekonomî, betalî, teda û tedaya sîyasî de bêhêvîyêka girde esta. Rejîmê yew camêrdî yê dişmenê cinîyan o ke ma ci rê wina vanê cîyayîyanê heme şaran nêvîneno, înan çinî hesibneno, red keno û polîtîkayan hîna xorî keno. Polîtîkaya şerê taybetî bi hawayêkê barî yena caardiş û merdiman bi feqîrî girê dana paketananê sosyalî. Îqtîdar berardişî ra dûrî fîneno, berardişî asteng keno û bi caardişanê winasîyan ciwanan bêhêvî verdeno, sewqê tîryakî keno. Heqîqetêko winasî yê polîtîkaya taybeta ke vera nasnameyê elewîyan zêde yena rayraberdiş esto. No heqîqet çîyêko winasî yo ke ne xoverdayîşî dano vîrîkerdiş û ne zî qirkerdişê ke tarîx de ameyî kerdiş, dano vîrîkerdiş. Na babete de Dêrsim de keda cinîyan cayêkê muhîmî de ya. Embazê ma Aysel Dogane û Edîbe Şahîne her çend ke ewja ra ameyî weçînitiş zî xespêko cidî esto. Kedêka zêde ya têgêrayîşê azadîye yê pêroyî û sîyasetê demokratîkî esta. Dêrsim eynî wextî de bajarê cinîyan o.
HDP dewaya qefilnayîşî vera nêwaşt rîsk bigêro û do Partîya Çep a Keske reyde dekewo weçînayîşî. Şima nê tîfaqî rê senî ewnîyenê? Ma wazenê ke atmosferê bajarî bipersî.
Dêrsim ra namzedêka cinî talebo taybet ê şarî bî. Şima zî zanê ke ez seba temsîlîyetê cinî yê parlamentoyî Partîya Çep a Keske ra bîya namzed. Ma tîfaqî reyde xebate rayra benî. Bi kêfweşîyêka cidî ma yenê pêşwazîkerdiş. No ez zaf kêfweş kerd û berpirsîyarîyêka cidî bar kerde. Şima zî zanê ke ma bi tîfaqî reyde bi sloganê ‘ma do pîya ser bikewî, ma do pîya bibedilnî’ dest bi xebatan kerd. Tîfaqî rê eleqeyêko baş esto û tîfaqî hêvî daye şarî.
Sere de çareserîya problemê kurdan û dima ra problemê şarê herême yê tewr girdî ra bawerî, cinî û xoza do senî bibî? Problemê welatî do senî çareser bibî?
Talebê şarî yo esasî çareserkerdişê feqîrî, polîtîkaya asîmîlasyonî ya vera îtîqat, nasname û koçkerdişî yo. Hetê bedilnayîşê rejîmê yew kesîye de talebêko cidî esto. Vanê ke ganî rejîmê yew kesî bêro çinîkerdiş. Ne heqê cuye, ne heqê bînegirewtişî do nêmano û nêmendo zî. Her hetî ra awankerdişê demokrasî muhîm o. Bi nêzdîbîyayîşêkê weşî yê weçînayîşî ma yenê pêşwazîkerdiş. Kurdistan de Tîfaqê azadîye yê kurdan û rojawan de Tîfaqê Kede û Azadîye xebatanê ci bi hawayêkê aktîfî ca anê. Bêguman Dêrsim zî mîyanê nê têkoşînî de cayê xo gêno.
Tewr peynî ma wazenê şima ra persêk bipersî. Eke şima şêrî parlamento do têgêrayîşê şima senî bibo û enqazo ke nê îqtîdarî 22 serran de viraşto do senî bêro çareserkerdiş?
Dêrsim nûqtayêka muhîmî de yo. Xora ma sey Partîya Çep a Keske programê xo de xeylêk waştişî ard ziwan. Xebatan de ma cinîyanê Dêrsimî ferq kerd ke ciwanî koç kenê, feqîrîye esta, bêkarî û teda esta. Cinîyî reyna wazenê ke cayê îstîhdamî yê cinîyan aver berê, problemê betalî çareser bikerê û na babete de hîna zaf bi hawayêkê hemparî têbigêrê. Dêrsim de sîstemê parlamenterî de hem îtîqat û hem zî nasname de temsîlîyetêkê hîna hêzdarî wazenê. Yanî ganî problemê dêrsimijan bi hemparîye bêrê çareserkerdiş. Dêrsim de ma platformê cinîyan û kombîyayîşanê tewir tewiran de nê vanê; ma do pîya serbikewê, pîya bivurnê û pîya têkoşîn rayra berê, ma do pêşnîyazê çareserî bi cinîyan, bi şarî reyde hemine reyde bi hemkarî rayra berê. Xebatî dewam kenê. Nika xebatî bi akerdişê buroyê weçînayîşî û zîyaretkerdişê sazgehan, bi kombîyayîşan dewam kenê. Nê akerdişan de ma do xebatanê xo bajar û dewan de bi pêkerdeyanê ma û Partîya Çep a Keske reyde bikerê. Xora ma rêxistinanê cinîyan ê ekolojîkî nêzdîbîyayîşêko winayên estbî, la bi Partîya Çep a Keske reyde waştişê xo bi programêkî bîyaye kerd. Ez bawer kena ma do netîceyêka başe vejê. Ez eşkena vaja ke 14ê gulane de do cewabêko pîl bidîyo rejîmê yew camêrdî.
Ayten Kordu kam a?
Serra 1971î de Erzingan de ameye dinya. Cuya aye bi kedkarî derbaz bîye. Beşê komelnasî wend û vana ke ez komelnasî kuçeyan ra musaya. Keyeyê Korduye elewî û kurd o. Serra 1993î de tewrê xebatanê sîyasîyan bîye. Prosesê HADEPî de xebatan de aktîf ca girewt û tewr zêde xebata cinîyan rayra berde. Nika Partîya Çep a Keske ra namzeda Dêrsimî ya.
