Li gor raporta herî dawiyê ya Rêxistina Mafê Mirovan a Îranê ji destpêka şoreşa gelên Îranê heya niha 458 kes hatine şehîdkirin ku 63 kes ji wan zarok in. Tê payîn ku heya niha zêdetirî 20 hezar kes jî hatine girtin. Ji van kesan 11 kesên bi îdamê hatine mehkumkirin ku hunermendên weke Saman Yasîn û Tumac Salihî ji Kurdistanê jî di nav wan de hene. Bi sed hezar kes şopînerên wan hene.

Ji 16’ê îlonê ve Kurdistan bêrawestan navend û keleha berxwedana li dijî dewletê ye û hê jî dînamîk a bihêz a kar û xebatên siyasî ji hemû Îranê re ye.

Roja çarşemê di 7’ê kanûnê de li Tehranê li ber Birca Azadiyê gel wiha diqêriya: “Ji min re nebêje fitneger, fitne tu yî sîtemger.” Ev peyameke rasterast ji dîktatorê Îranê Seyîd Elî Xaminêyî re ye, lê bêhn û rengê dirûşmên li Kurdistanê cuda û asta bilind a têgehiştina gelê kurd bêtir ji herêmên din yên Îranê radixe ber çavan.

Çekên şer bi kar tînin

Ji roja 5’ê kanûnê ve dîsa li her dera Îranê grev hene, êrîşên herî mezin li ser civaka kurd hebûne ku hê jî berdewamin. Şeva 7’ê kanûnê “sikansek tirajîk û tije hovîtî” ji terora dewleta Îranê li bajarokê Hesenawa yê nêzî Sine belavî nava torên civakî bû. Hêzên dewletê bi aşkera deriyên malên hemwelatiyan dişikînin û di hewşên malan de bi çekên şer guleyan bera wan didin. Humen Ebdulahî di hewşa mala xwe de hate birîndarkirin û piştre jî ji ber birînên giran û ji destdayîna xwîneke zêde canê xwe ji dest da. Hêzên serkûtger xwestin cenazê wî ji nexweşxaneya Kuser bidizin û li cihekî nediyar veşêrin. Dîktator li her derê ji laşê wan ê bêcan jî ditirsin. Dîmenên wiha tije tirs û wehşet êrîşên Neo-Nazîyan ên li dijî cihûyan bi bîra min de anîn.

Doktoran digirin

Rewş li bajarên Îlam, Bukan, Qorwê, Urmiye, Gengeçîn, Bane, Rewanser, Abdanan, Kirmaşan, Kamyaran, Seqiz û herêmên din ên rojhilatê Kurdistanê awarte û dîsa jî gel bi israr li ser şoreşa Jin-Jiyan-Azadî bi rêyên cûr bi cûr hêz û kîna xwe raberî rejîma totalîter a Îranê didin. Tevî êrîşên kuştinê sedan kes jî di van sê rojên derbasbûyî de li Kurdistanê hatine girtin. Her wiha kesên ku bi awayekî bêrawestan di çalakiyan de beşdar in, têne teqîbkirin û girtin. Dijwarî û pirsgirêkên mezin li ber rêxistinên mafê mirovan û ragehandkarên kurd û biyanî hene û ew jî têne girtin û kuştin. Bi ser hev de di sê rojên derbasbûyî de tevî hemû zext û zehmetiyên ku ji gel re derxistine, lê rojhilatê Kurdistanê hemû dikan û cihên xwe yê kar daxistin û li bajarên weke Qorwe bêtirs ketin nava kûçe û kolanên bajar. Girtina doktorên xwedî wijdan ku rastiyên nava nexweşxaneyan beyan dikin bi awayekî veşartî didome û li cihên ku kes nizane li kudere têne destserkirin. Dr. Îman Newayî yek ji wan kesane ku li nexweşxaneya Kuser a bajarê Sine hatiye girtin û kes nizane li kuderê ye. Mihemed Yusif Mihemedzade 16 salî ji Abdanan, Nesîm Merduxî ji Sine û Eşkan Nosretiyan (16 salî) hatine girtin û cihê girtina wan jî ne diyar e. Ciwanê kurd Sipêhr Ezemî ji bajarê Sehnê yê wilayeta Kirmaşan ku di çileya Hedîs Necefî de li Kerec hatibû birîndarkirin roja 7’ê kanûnê canê xwe ji dest da.

Hovitiyên hêzên dewletê li deverên din ên Îranê jî berdewam in. Li Tehran, Reşt, Isfehan, Kerec, Enzelî, Lahîcan û gelek bajarên din ên Îranê gef û tehdîd li ser jiyana gel berdewam in û pêre jî pompên benzîn û dikanên gel têne polompkirin. Her wiha ji vê zêdetir tenê li Sine 300 dikan-pasaj hatine polompkirin û hisabên bankê yê zêdetir ji 500 esnafên kurd hatine girtin. 40 kesên biyanî (turîst, aktîvîst û rojnamevan) hatine girtin ku piştre bazirganiyeke siyasî, dan û standinê bi wan bikin.

Merasimên xwedî peyam

Merasima 40’mîn a şehîdên 5’ê mijdarê li Mehabadê ku ji wana weke mînak Seyîd Kemal Ehmedpurî û Zaniyar Ebûbekirî bûn, gel bi strîna sirûda şehîd wiha qêriyan:

“Şehîd nûr e, şehîd qêrîna rizgariyê ye, şehîd ji hemû çiyayên cihanê bilindtir e, dijmin li hemberî xwîna wan tirsinok e, şehîd mamostayê hînbûnê ye.

Yê bi lehiya xwîna we erdê paqij bike

Werin em koka zaliman hilweşînin

Paşê li ser xirbeyên kapîtalîzm û paşverûtiyê

Çêbikin avahiya “Qesra Wekheviyê” ji hemû gelên cihanê re

Em ê ji bo hemû cîhanê sosyalîzmê ava bikin.”

Di encama rewşa heyî li rojhilatê Kurdistan û Îranê em dîsa bi vê rastiya zelal dihesin ku nebza şoreşa “Jin, Jiyan, Azadî” dîsa li Kurdistanê ye.

Helbesta bavê şehîdekî

Dîmenên herî watedar û xwedî peyamên dîrokî hingî belav dibin dema ku bav û dayikên şehîdan li ser gorên wan diaxivin û helbestên xwe dixwînin. Ev jî yanî hêza îradeya gel û xebatên dîrokî yên neteweyekê ku êdî li qadên goristanên Kurdistanê jî her carê li dereke Kurdistanê “kongreya neteweyî” tê lidarxistin û daxwaza “yekitiya neteweyî” ji hemû “partiyên siyasî li Kurdistana mezin” heye. Mînaka vê yekê: Berî mehekê hêzên Spahê Pasdaran li bajarê Bane ciwanê kurd Firêydûn Ferecî bi çekên şer şehîd kirin. Ew ji Seqiz bû û li aramistana Abcî ya ku Jîna Emînê lê ye, bavê Firêydûn bi helbesteke tije peyvên kêmbihîstî wiha qêriya:

“ Firêydûn giyan emro çiley mergite / Bawk û qewm û kes le ser qebirte

Be xwînî sorî rijawit qesem / Birawe cergim, sûtawe cestem

Dayîk û bira û xuşik bo tu egirîn / Şew û roj wênet le bawş degirin

Firêydûn hergiz nabî feramûş / Be giyant qesem bot bûme reşpûş

Berge reşekem le ber nakenim / Heta rojî xoy(êntiqam) qet pênakenim

Roley qareman, roley ciwanim rû / Şêre ciwanekem, Kurdistan im rû

Roley balaberz roley rûxsar ciwan im rû / Kurî xakperwer, Bukan im rû

Le dûway tu geran le şarî Bane / Tîrbantyan kird ew namerdane

Firêydûn bo tu her têdekoşim / Xwênêt be tewaw dunya nafiroşim

Ciwan birwanin lem Kurdistan e / Bêşey pirşoreş, nerey şêran e

Kûlman nedawe le tûl zeman e / Bûye pêman delên çawî Êrane

Îcaze nadeyin lem Kurdistan e / Şemşeme kore bika hêlane

Bûye pêman elên çiray Êrane / Ferydûn qaremane, şehîdî Kurdistan e”

Pêngavên girîng û destkeftiyên mezin

Li Îranê hemû wilayetên ku kurd têde hene ji 1978’an şûn ve bi siyasetên qirêj û şovenîstî re rû bi rû mane. Kurdistan weke bakurê welatê me hatiye mîlîtarîzekirin. Belavkirina madeyên bêhoşker bi rêya Êtlaata Îranê ji tiryak û eroyînê bigire heta şîşe û dehan madeyên din di nava ciwanên kurd projeyeke wan a esasî bûye. Bêkarî, hejarî, kuştina kolberan, xwekujî û girtîgehên tije girtiyên siyasî ew dîmenên kirêt in ku li rojhilatê Kurdistanê ber bi çav in.

Di sê mehên derbasbûyî de gel helwesta xwe li dijî siyaseta şaş a dewletê bi zelalî da diyarkirin. Ji ber wê jî di rewşa herî awarte de Îbrahîm Reîsî çû wilayetek ji 5 wilayetên Kurdistanê, lê gel wisa bi sarî pêşwazî li wî kirin ku di hemû Îranê de dengvedaneke mezin hebû.

Êdî li Kurdistanê “caşe rawe” an jî bezandina cehşikan, mela û şêxên xwefiroş tirseke mezin xistiye dilê alîgirên rejîmê. Dînamîsmek bi hêz û hemû alî di nava kurdan de ketiye liv-lebatê û daxwazên wan ên li dor doza netewî bala rayedarên Tehranê kişandiye ser xwe. Îradeya gel tirseke cuda ji ya salên berê xistiye nava dilê hêzên xwespar li Kurdistanê. Ew hêzên ku di 43 salên bihûrî de li Kurdistanê hemû cinayet li dijî doza gelekî 13-14 milyonî kirin ku weke xûlamûkan nanê caştiya xwe bixwin. Van rojan weke salên 1978-1984’an dewleta Îranê bi hemû hêza xwe li Kurdistanê hemama xwînê bi rêxistiye û tevkujî weke salên “cihada Xûmêynî” ya 18’ê Tebaxa 1978’an xwedî peyamên dîrokî ye. Ji ber ku piştî Belûcistanê herî zêde hejmara kuştiyan li Kurdistanê ye.

Sedemên çav û roniya Îranê!

Li Îranê sedemên ku îranî rojhilatê Kurdistanê weke çav û roniya Îranê bi nav dikin ev in:

“Civakek zindî û xwedî raman û rewşenbîriyek bilind.

Kurd li Kurdistanê xwedî rîşeyeke kevin a bajarvaniya Ariyan li Îranê ne.

Serhildanên siyasî bi merema Kurdistaneke serbixwe herî zêde li dijî dewletên navendî hebûne ku biqasî 500 salan hê jî berdewam in.

Perwerdeya siyasî li Kurdistanê ji ber parçeyên din ên dagîrkirî ji hêla Tirkiye, Iraq û Sûriyeyê xwedî hinek taybetmendiyên cudatir e.

Potansiyel ji bo guherandinên radîkal-demokratîk li ber çavgirtina hebûn, kar û xebatên partiyên siyasî di civaka Kurdistanê de zêdetir diyar e.”

Helwesta şêx û meleyên kurd

Çînên civakê yên weke şêx û mele, karker û hunermend xwedî helwest in. Heta niha bi sedan meleyên mizgeftan beyanname nivîsîne û daxwazkirine ku rewşa awarte li Kurdistanê nemîne û dawî bi kuştin û girtina gel bînin. Vê yekê kiriye ku pêşwaziyeke baş ji hêla gel ve hebe. Ol û mezheb berevajî salên berê xwedî taybetmendiyeke berxwedanê li dijî siyasetên dewleta serdest bûye. Ev jî mîkanîzmeke baş diafrîne ji doza neteweyî û guherandina nêrînên gel di asta wan antîpropagandeyên dijî doza kurd di salên derbasbûyî de.

Kurd li çar aliyên welatê xwe yê dagîrkirî de netewek bêdewlet lê modern in. Bi taybetî li rojhilatê Kurdistanê li dijî dîn û ayînên civakê bi tu şêweyî daxwazên hîstrîk û înkarê tune ne.

‘Ev der Kurdistan e’

Hinek ji şêx û meleyên me yên kurdperwer û xwedî wijdan di çar dîwarên mala xwe de Xwedêperestin, lê li derve “Niştiman û Kurdistan” xwe zêdetir diperestin û diparêzin. Şêx û meleyên ku ji “ax û doza gelê xwe” hez nekin ne însan û ne dindar in. Şêxekî kurd ji berpirsekî îranî re wiha gotibû: “Vira Kurdistan e, cih warê kesên ku beriya Xwedê ji axa welatê xwe hez dikin, hûn nikarin me li ser axa me ya dêrîn derxînin…”

Dewleta Îranê hemû hewlên xwe dan ku di nava eşîrên kurd Mengor û eşîrên herêma Urmiyê ber bixwe ve bikişîne û şerekî navxweyî li Mûkriyan û Urmiyê çêbike, lê ne tenê bi ser neketin belkî nikaribûn bi bombarana biryargeha partiyên rojhilatê Kurdistanê jî şerê xwe bikişînin derveyî sinorê Îranê yên siyasî.