Qalêk Simone De Beauvoir esta, vano ‘Yew cinî nîna dinya, yew cinî bena’. Cinî heta eka bîyî dayîk/maye, la nêbîyî cinî. Çekuyêka komkerde ke qala cinîyan kena çîn ya. Sewbîna zonon’d zî cinîyo ser çekû çîn ya. Zon ma’d çekûya cinî yena a mena ke zewejyawa, keynek nêzewejyawa. Cinî pê zewaj, çekû ser keyna ra cêra bena. Pîrîka min sade vatên, “Ez kênê mêrdona, waya mêrdona, pîrîka mêrdona, cinîya mêrdona, diya comêrdona”. Cinî seyî ke xwu ser tenya nêbî, nomê yin zî mêrdon ser ra bîyû. Tarîxê teolojî’d senî ke cinî astê mêrdon ra bîyû heyatê yin zî mêrdon ser dewam kerdû. Ne comêrd ra cêra bena ne zî tenya manena. Seyî ke astê comêrdon ra bîya, qarakterê ya zî kamîya ya zî çîn ya. Çunkî ya gone nîya, merdimonê goneyon ser bîya, Eîdê conê xwu nîya eîdê conêko bîn a.
Comêrd şer’id cinîyon kerdên kole. Motîvasyonê şerî ra yew zî koletî bi. Ne azadîya xwu ser ne zî conê xwu ser heqê vatişê cinîyo çîn’ib. Wexto ke kotên bin deston, bîyên mezemeyê bedelyayîşî. Cinî bîya meseleya mulko xususî.
Hezaro ser ra heta eka qet nêameyo fikiryayîşî ke cinî nêverdê rolêk pîl bigerû. Seba ke heqonê xwu bigîra, heqonê resmîyon ra bigîrên heta heqê mîras, heqê rêeştişî, heqê weçînayîşî bedelêko zehf giron dawa. Ma hol zonî, en heq hemin, litufê comêrdon ser nê, bedelê cinîyon ser biyû.
Qanûnon’d heqê cinîyon û comêrdon yo yê. Raştî’d her çî en qanûnon ra zehf dûr û. Qanûno fermî ra ver yo qanûn esto ay zî qanûno zimnî yû. En zimnî qanûn heqê comêrdon pavenû. Heqê comêrdo esas û, comêrd en heqon ser hûkimrantî kenû. Heqê cinîyon talîyû. Ay ser burokrasî û herb ra bigîrên heta ekonomî û weçînayîş, û akademî, hûmara comêrdon zehf u, însîyatîf û tehakum ho dest yin’d. Serra 2020i de, mîyonê 152 serekê dewleton’id 10 cinî estî. En reqem sermaye, parlamentoyê weçînayeyan, şaredarîyan û burokrasî’d zî eynî yû. Seyî ke serekonê dinya comêrd î, qerarê zî hêt comêrdon ra yenî dayîş. Ma zonî ke modele dewlet eynî wext’id modelê keyeyon a. Zulm keye ra dest pê kenû şinû pîyase û uca ra pê destê dewlet ser dewom kenû.
En mûhîm çî estu, nomê cînî amey vinkerdiş, kîmlîkê yê beno çînûkerdiş. Înson seyî benû vinkerdiş, Vatêyêk Hanna Arend’t esta, von a“ En vernî kimlîkê polîtîk yenû vînkerdiş, batpê karaktera ahlak û batpê zî bedenê înan yenû qirkerdiş.” .
Coka ra raşteyê şerî de cînî bena haletê bedilnayîşî, pîyasa de keda ya çîn a, senî ke teber de yetkîya ya çîn a zerrê keye de zî çîn a. Senî ke teber de bena model, zerre de zî bena modelêko keye. Teber ra komhey modelêk yenû ben modelêk zere.
Cînî eka ser heqê xwu pavenî û fikrîyenî. Fikir yîn, qerar yin û yin û heq yin va comêrd yewi bibu. Yewîtî semedê civak ben sare, nêben tepya. Eka veng yo dest 5 û vengê di dest ben 25. Cînî deste diyînî û vazenî di dest ser civak pîl bikerî.
Cînî zonî en sîstem ena lez nêbedelyen û. Heta eka heqê xwu ser con xwu dayî, etya pêj bedelêk pil donî.
Roj çîna ke cînî nêra kiştiş. Kiştişî vera comêrdan de semedê pawiştişê heqî viyazîyenî. Comerd, cînîyan xwu rê sey tehlîkeyêk pil vîneno. Hema zî cînîyan sey mulkîyetê xwu yê xususî vîneno. Gorê ci tabiatê cînîyan çîn o, tabiat ya gere biat o.
Tabiat evren sê tabiat înson nîyo. Yo vîrus yeno her çî qir keno, kaînatî de her çî lez bedelneno. E wext kemonîya sîstem lez eşkere bena, ya vîn bena ya zî aver şina. Ma zonî ma eka hê sîstemê kapitalistî de yî. Sîstemê globalî de en sîstem kemonîya xwu lez eşkere kerd.En vernî gûre de cînî amey çim re vetiş, bêkartî zehfina ser cîno bîyo, temernayî keye de kiştiş û kutiş ser cînî yo bîyo zêde.
En rojo karantina de zî, Tirkîye de 29 cînî ameyî kiştiş. En zehfina kiştiş zî keye de bîyo. Zerrê keye semedê cînîyan bîyo mezel. Keye pêrodayîş û kutayîşo psikolojîk donemê karantîna de; Tirkeye de %37,2 Fransa de zî %30, Çîn Wuhand %300 bî zêde.
Pirsgirêka en sîstemid cînî raşta yew kamîya çîn ya, cînî tenyayî, ay ser heqê ya zî lez yenî vinkerdiş. Vinkerdiş eka bîyo kiştiş.
Însonîyetî eka, krîzê global feteltenenî. Ma neve zonî gonîtîya înson, herwext aver nêşina. Rê rê bêgonî tî zî înson eşkenû bifetelnenu. Roj benû bê gonî wirûs, gonîya înson ser aver şina. Zonîtîya înson qîm nêkenû bêgonî.
