Adil Mihemedpûr rojnamenûsî xelkî rojhelat û berpirsî werznamey zirêbar le witûwêj le gel xwebûn çend pirsî lêk dayewe ke le dirêjeda deyxwêninewe.
Rojnamegery kûrdî le rojhelat çon destî pê kird û êsta le çi doxêk daye?
Pirosey rojnamenûsî le rojhelatî Kurdistan dû qonaxî jêrxanî pêş şoriş û paş şoriş degrête xoy. Qonaxî pêş şoriş xoy dû beş degrêtewe. Yekem serdemî şorişî meşrûtexwazî Êran û dûhem qonaxî fezay kirawey siyasî û çapemenî paş xermananî 1320î koçî hetawî. Bizavî meşrûtexwazî le barudoxî rojhelatda ta radeyek karîgerî hebûwe. Riskanî komeley roşinbîrî zanyarî le şarî Xoy lem fezayeda bû, paş damezrandnî em komele u hawdem le gel îstibdadî sexîrda, mîr ebdulrezaq beg bedirxan bo wêna u nasandnî bername u menhecekan u em komele, govarî Kurdistanî ke zimanekey kurdî- tirkî bû le salî 1908 bilaw kirdewe. Paş çiwar sal bilavokêktir her bew nawewe le layen mujdehêneranî mesîhîyewe le şarî wirmê bilaw kirayewe. Salî 1921î zaînî rojnamey kurd le layen Şêx Mihemed qizilcî bo nasandinî bîr û rakanî Îsmayil Axay Simko le heman şarî Wirmêda derçûwe. Le nêwan mewday dû dehey diwayîda cige le yek dû bilavokî nawçeyî hîç çapemenîyekî dîke çawyan helnehênawe yan lanîkem keşif nekrawin.
Paş doxî kirawey siyasî û rûnakbîrî xermananî 1320î koçî u karîgeryekanî em doxe siyasîye, çapemenî kurdî le rojhelat geşeyekî rêjeyîtirî be xoyewe bînî. Salî 1942 komeley jiyanewey Kurdistan le Mehabad le dayk bû u salekanî diwayî govarî Nîştiman, Kurdistan, Kuhistan, Helale, Rêga, Hawarî nîştiman u Girûgalî mindalanî kurd, Kurdistan u mad le salekanî (1325 ta 1332) çend bilavokî nawçeyî le Taran u Sineda bilaw nekrawetewe wek: Arêz, Ararat, Azadigan, Erdelan, Bexistan, Peykar kurd u Awiyer u … le dehekanî 50î hetawî û pêş şorişî gelanî êran eger çapemenîyek hebûbêt be şêwey nihênî çap u bilaw kirawnetewe.
Paş şoriş
Paş şorişî gelanî êran be hoy alozî hendê parametrî siyasî u …ewe bo mawey çend salêk barî edebî- roşinbîrî- rojnamewanî le nêwxoy rojhelatda baş nebû. Bem bonewe rojnamenûsîman le furmî hîzbî, nihênî u jêrzewînîda xoy debînêtewe, em doxe le nêwxoda le salekanî 65î koçî degordrê, mamusta Hêmin be dananî Sirwe delaqeyekî bo rageyandinî denge şîirî û edebyekan kirdewe ke bilavokêkî ferhengî- edebî rût bû.
Govarî Awêne u hewtûnamey Awyer be palpiştî malî dewlet, bûn be rayelî hendê henase û dengî edebîtir.
Werznamey Zirêbar wek yekemîn ezmûnî rojnamegerî serbexo be xawen îmtiyazî u berpirsyaryetî xom le dayk bû u gir u tînêkî taybetî bexşî be rojnamegerî rojhelat u peyamêk biwêrane u bizêwaney arastey komelgey kurdewarî kird, ta ew deme ême hîç çapemenîyekî serbexoman taqî nekirdibûyewe, egerçî karîgerî Sirwe u Awêne tenanet Awyer le rojnamewanî kurdî rojhelatda naşarêtewe.
Bêguman ciyakarîyek le nêwan ew çapemenyane ke be têçûy şexsîyewe dereçûn le gel ewaney ke dewletîn hest pêdekrêt. Boye fezay rojnamenûsî kurdî be hatinî Zirêbar samî deşkêt u diwabedwa govar u hewtûname u şitîtir wek Mehabad, Aştî, Sîrwan, Rojhelat u Aso le dayk debin. Xwêndkranî kurd le zankokanda çalakî rojnamewanî encam eden, le zorbey şarekanî Eran xwêndkaran bizavêkî rojnamenûsî dest pê deken, her zankoyek bilavokêkî taybet be xoy derdekat u be çîyetî ziwanî kurdî deyrazênêtewe. Bedaxewe zirêbarî serbexo paş derkirdinî 88 jimare be mêtodî şîkarî u lêkolîneweyî be behaney çapî witarêk le goyan xist u paş dadgayî kirdinî berpirsanî be biryarî dadgay înqilab moletekeyan helweşandewe. Êstaş çendîn govar, hewtûname u werznameman heye ke derdeçin, egerçî lem feza daxiraweda u doxî pêş u paş koronayetîda, çendayetî u çonayetîman baş nîye.
Êwe wek rojnamewanêk le gel çi kêşe u astengîyekda rûberûn?
Min sercem barî rojnamenûsî rojhelat wekû peleqajê bo manewe naw debem. Rojhelatî Kurdistan hemîşe be wata fenî u pîşeîyekey bê berî bûwe le samanêkî tokmey rojnamenûsî. Eweş zadey hokrgelêkî fenî u nebûnî desmayey deselatî rojnamenûsîye ke neytwanîwe xale serekîyekanî rojnamewanî desteber bikat. Neytiwanîwe le ser peywestî lojîkî rojnamewanî neteweyî u nêwneteweyî u henûkeyî u rehendekanî komîsyonî yûnêsko xoy wêna bikat. Neytwanîwe wek roknî çiwaremî dîmokrasî, pirensîpekanî dozî ew komîsyone le ser çemkî azadî derbirîn, firedengî u piloralîzmî rojnamewanî pîşeyî, dabeşkirdinî amraz u kereste, zemîney dadwerane bo kêberkê salim u saman mend dabîn bikat. Tenya le sûçî asoy yotopya dilxwazekanî xomanewe boy derwanîn. Bas le ser rojnamewanî ektîv u çalak u pir wize u azad, pêwendî be nasînî çemkî deselat u seqamgîrbûnî nasnamey netewayetî u dabeşkirdinî îmkanatî rojnamewanîyewe heye ke nîmane.
Helsukewtî hikumetî Êran le gel rojnamewanan çone u aya guşarêktan bo dirust dekrêt?
Esasî felsefey rojnamenûsî u rojnamewanî serbexo u ektîv le ser cûley rewtî azadî mîdya u zanyarîyekan u dabîn kirdinî amrazî geşekirdine ke mercgelêkî pêwîst u binemayîn bo deselatdarêtî dirust u dadwerane u seqamgîrkirdinî geşey komelayetî u siyasî her wilat u neteweyek. emet nebê yanê qeyranî rojnamemûsît heye, emeş le nefsda yanê guşar u teng helçinîn u rêgirî le aso u rûnahî dahatû u qetîs man le çarenûsêkî nadiyarda…
Wek rojnamegerêk rewşî êstay rojnamegerî kurdî çon heldesengênin?
Wek ezmûn bo zorbeman derkewtûwe ke rojnamenûsî kurdîman le binewera le ser binemay xurpe u sozî takî bûwe takû dalxey fenî u pîşeyî u be akadêmîkî kirdinî bestênekanî, emeş xo be xo dûre le her core derk be berpirsyaryetî henûkeyî. Em xesare binemaîye bigre çendan lomey le ser nebêt, çunke nawkiman be doxêk çeqbestewe bestrawetewe ke hîç birwayekî be barî pîşeyî u pirofêşnal kirdin u dabîn kirdin u dabeşkirdinî îmkanatî beroj nîye, boye çawerwanî bo geşe u neşe kirdin ebes u nakara dête berçaw. Le ser nebûnî em pirensîpane natwanîn qeyranekan u kêşekan têperênîn bem bonewe rojname u rojnamewanî u rojnamewan yek le diway yek tûşî heres u darimanî ruhî u madî debin u kesîş lem doxe berpirsyar nîye. Hîwadarim kat bitwanêt em doxe nexwazrawe têperênêt.
Rêga çarey geşey rojnamegerî kurdî le rojhelat çîye? u çon dekrê kelênekanî pir bikrênewe?
Bo berewrûbûnewe le gel em diyardane u pir kirdinewey kelênekan u parastinî xale yasaîyekan u mafî rojnamewanan, debêt le rojhelat rêkxraweyekî sênfî u pîşeyî dabinrêt ke bitwanê le çiwarçêwe u rêkare yasaîyekanda çareserî qeyran bidozêtewe u le bê çarenûsî derbazman bikat.
