Merhaba temaşekerdoxê ma yê ercîyayeyî. Seke şima zanê hewteya Newroze yo. Bi wesîleya Roşanê Newroze ma do eno hewte tay qala tarîxê Newroze bikerê. Ma nika ra Newroza pêro şaranê qedîman pîroz kenê û vanê Newroza şima temaşekerdoxanê ma pîroz bo.
Şarê kurd Newroz yanî sey roja xelisîyayîşê zilmî pîroz keno. Pîrozkerdişê Newroze tarîx ra nata hetê serdestan ra ameyo qedexekerdiş û hewl dîyeno ke mîraso qedîm ê xeylê şaran bêro çinîkerdiş. Şarê kurd seba ke na roje sey roja xelisnayîşî zilmî û roja destfînayîşê azadîya xo vîneno na roje yena astengkerdiş. Labelê xoverdayîşê efsanewî ê zîndanan û teberî Newroze ard na merhela û her serre bi mîlyonan kurdî resenê pê û Roşanê Newroze pîroz kenê. Netîceyê nê denkleman de mîraso qedîm Newroze hetê dagirkeran ra yena texrîbkerdiş, binpaykerdiş, bedilnayîş û yena çinîkerdiş. Newroze hetê kurdan ra bîya mîtê xoverdayîş û xelisîyayîşî. Hêzê serdestî wextê şer û pêrodayîşan de Newroze çinî hesibnayî û wexto ke dîyî ê nêeşkenê çinî bikerê dest bi bedilnayîşê aye kerdî.
Wexto ke Newroze yena, şarê kurd hewldayîşê xelisîyayîşî fehm keno. Seba ke Newroze manaya ‘azadîwaştiş û reaksîyonan’ de nêra pîrozkerdiş, polîtîkayê fermî zî serê esasanê çinîkerdiş, asîmîlekerdiş û bedilnayîşî de aver şinê. Na serre zî yeno waştiş ke pîrozkerdişê Newroze mohrê xo bida na serre zî. Heme kulturan de hîkayeya Newroze esta. Newroze nîşaneyê têkoşînê xelisnayîşî ê vera zaliman a.
Xeylê çimeyanê tarîxî de qala Newroze yena kerdiş. Labelê reya yewine kitabê Zend Avesta yê kulturê Zerdeştîyî de qala Newroze yena kerdiş. Kitab de nameyê Azhî Dehaq yeno vatiş. No kes sey şexsîyetêko tarî, şeytan û xirab ê vera roşnaye yeno qalîkerdiş.
Heto bîn de çimeyê ke qala Newroze kenî ra yew zî kitabê Şahname yê şaîrê Îranij Fîrdewsî yo. Fîrdewsî Şahname de vano ke Cemşîdo ke 700 serrî hukmdarî kerdo, serra 50î ê hukmdarîya xo de xo keno cayê Homa û coka ra Homa Dehaqî serê ci de keno bela.
Kitab de Dehaq sey merdimêko maran serê milê xo de weye keno, îmanê xo bi maran ano, domananê şenikan seba Homayê maran keno qurban û merdimêko dest gonîn yeno binamekerdiş. Goreyê Şahnameyî, Dehaq seba no taybetîya xo her roje 2 kesan kişeno û mezgê înan dano maranê serê milê xo. Badê demêk 2 birayê ke qesrê Dehaqî de sey werdpewjî xebetîyayêne her roje ciwanê ke do sey qurban biameyêne serebirnayîş ra yew bi nimitiş vera dayêne û mezgê yewî tena dayêne maranê Dehaqî. Herinda mezgê ciwano ke vera dîya de zî mezgê mîyan dîyayêne maran.
Fîrdewsî kitab de wina vano: “Nê ciwanî şîyêne cayêko winasî ke kesêk nêeşkayêne xo biresno cayê înan. Seba ke debara xo bikerê werdpewjî çendêk bizin û mîyan dayî nê ciwanan û şirawitî erdo winasî ke kesêk nêeşkayêne xo biresno no ca. Eslê kurdê nikayîn zî nê ciwanan ra yeno.”
Fîrdewsî kitabê xo de seba Kawayê Asinkar vano Gave. Bado ke Kawayê Asinkar Dehaqî têk beno û Koyê Demavendî de keno zindan, lajê Cemşîd, Ferîdun beno hukmdar. Fîrdewsî kitabê xo de bi no hawa qala Newroze keno, la çi balkêşo ke qet qala eslê Kawayê Asinkarî nêkeno.
Awankerdişê komarî reyde ziwan û heme estbîyayîşê kulturî ke go bibayêne temelê netewbîyayîşê şarê kurdî ameyî qedexekerdiş. Bado ke serra 1923î de mohrê Pêkerdişê Lozanî ame eştiş, çîyê aîdê kurdan yew bi yew ameyî qedexekerdiş. Qerarnameyêko fermî yo ke serra 1924î de ame vetiş, mekteb rêxistin û weşanê kurdan qedexe kerd û çekuyê ‘Kurd’ û ‘Kurdîstanî’ kitaban ra vet. Qedexe serra 1925î de bi Planê Islahkerdişê Şerqî hîna hîra bî û ame daîmîkerdiş. Serra 1934î de zî bi ‘Qanûnê Cakerdişî’ nameyê dew û wareyanê kurdan bi nameyanê tirkî ameyî bedilnayîş. Nameyê kurdî, cil û bergê kurdî û pîrozkerdişê Newroze daxî ameyî qedexekerdiş.
Labelê Newroza ke yena manaya xoverdayîşî qet rojeva kurdan ra nêvejîya. Roşanê Newroze Xoverdayîşê Agirî û Xoverdayîşê Dêrsimî de zî wayîrê cayêko tarîxî yo. Goreyê serkêşê Xoverdayîşê Agirî Îhsan Nurî Paşa, Îsayî ra ver (ÎV) serra 612î de bajarê Nînova destê Asurîyê ke sey zalim yenê pênasekerdiş ra vejenê û Newroz zî no serkewtişî ra dima yena pîrozkerdiş. Îhsan Nurî Paşa eynî wext de na roje sey ‘Roşanê Heyfgirewtişî’ biname keno. No namekerdişî de bale anceno ser ke kurdî roja Newroze manaya xoverdayîşî de pîroz kenê.
Ma ameyê peynîya bernameyê xo. Ma qala tarîx û manaya pîrozkerdişê Newroze kerd. Tena kurdî na roje pîroz nêkenê. Xeylê şarê bînî Newroz pîroz kenê. Ma reyna Newroza şima û pêroyê şaran pîroz kenê. Heta bernameyêko newe bimanê weşî de.
