Rûsya de serra 1917î de 25ê Teşrîna Verêne de şorişê bolşevîkan ame meydan. Sayeyê nê şorişî sarê ke herdê Rûsya de ciwîyêne heqa dîyarkerdisê ameyoxê xo girewte. O wext Rûsya de da-di sey etnîsîteyî estbî. Mîyanê nê etnîsîteyan de bêgûman kurdî kî estbî. Ê zafî vaşûrê Qafqasya de mendêne. Mîsal Azerbaycan, Armenîstan û Gurcistan de vila bîbî. Goreyê hûmaritisê nifusê serra 1926î Juyîya Komaranê Sovyetan ê Sosyalîstan de (JKSS) da hewtay (69.184) kurdî estbî. Zafîya kurdan rojawanê Azerbaycanî de ciwîyayêne.
Îdareyê Moskova rojawanê Azerbaycanî de seba kurdan waştêne ke ju otonomî tesîs bikero. Goreyê tayê çimeyan serekê bolşevîkan V. Î. Lenînî no otonomî sey mintiqayê tamponî xeyal kerdêne. Berpirsîyarîya viraştisê otonomîyê kurdan destê komîserîya saran de bî. Î. V. Stalînî no taw komîserîya saran îdare kerdêne. Coka ey prosesê otonomîyê kurdan rasterast teqîp kerdêne. 16ê Temmuza 1923î de Komîteyê Tetbîqkerdişê Partîya Komunîst a Azerbaycanîyê ke binê serekîya S. M. Kîrovî de bî, qerarêk girewt û Kurdîstano Sur îlan kerd. No otonomîyo ke payîtextê xo Laçîn bî, girêdayeyê Komara Sovyetê Sosyalîstê Azerbaycanî bî. Kurdîstano Sur heta serra 1929î wes mendîbî.

Ez nê nuşteyê xo de derheqê nameyê otonomî de tayê wesîqeyan par bikerî. Goreyê melumatê cigerayoxî Hejarê Şamîlî nameyê Kurdîstanî sifte kongreyê Iîya Sovyetanê Azerbaycanî (6ê Gulana 1921î) de ame xebitnayene. Cengîz Yildirim, hetê Kûbatli ra ju wezîro kurd, nê kongreyî de ca qirewtîbî. Wezîrî, Kurdîstan sey mintiqayê vêsanîye pêşnîyaz kerd. Ma zanîme ke no wext herdê Kurdîstanî de vesanîya girse estbî. Nê kongreyî ra dima Komîteyê Tetbîqkerdişê Partîya Komunîst a Azerbaycanî kurdan rê ardim qebûl kerd û awankerdisê Kurdîstanî ser o fikro pozîtîf beyan kerd.

Nê kongreyî ra tepîya projeyê Kurdîstanî zaf ame qisey kerdene. No wext komîserîya saran rojnameyêko bi nameyê “Jîzn Natsîonalnostî (Cuya Saran)” çap kerdêne. Nê rojnameyî de kontekstê Kurdîstanî de ju xebera balkêşe çap bîbî. Goreyê na xebere kurdê rayonê Kotûrlînî sonê ju mîtîng û dima Komîteyê Tetbîqkerdişê Partîya Komunîst a Azerbaycanî rê telgrafê nîyanênî ancenê: “Ma mîtîng de cayê xo girewt û pêşkêşîya rayirhevalî Belûbekovî gos na ser. Nameyê pêşkêşîya ey ‘Derheqê Kurdîstanê Surî û rewşa nikayin’ bî. Na pêşkêşîye ra dima ma no qerar da: ‘Ma kurdî azad îme û tebîî nêzdîyê îqtîdarê Sovyetkî der îme. Ma zencîranê xo erzenîme û destanê xo radanîme bira Azerbaycanî. Ma artêşa sure rê veng danîme û esparanê xo kenîme mîyanê artêşa sure. Ê do na artêşe ra qet cîya mebê’.” No telgraf hetê orîjînê çekuya “Kurdîstano Sur” zaf muhîm o.

Babetê Kurdîstanê Surî mîyanê sîyasetkaranê dewleta Sovyetkî de kî amêne qiseykerdene. Serekê heyetê wezîranê Azerbaycanî Nerîman Nerîmanovî 14ê Teşrîna Peyên a 1921î de Lenînî rê ju telgraf rusnaybî. Nê telgrafî de seba awanbîyayîsê bankaya dewleta Azerbaycanî Lenîn xeberdar kerdîbî. Nerîmanovî vato ke 40 mîlyon rubleyî sey ardim şîyê kesanê vêsanan ê mintiqayê Volga û Kurdîstanî. No ardim seba paştîdayîsê proleterkî şîbî. Lenînî cewabê xo de, oyo ke Nerîmanovî rê hîre rojî tepîya rusna, ci rê sipas kerd û no ardim sey îşaretê amadebîyayîsê fetelîyayîs o ke binê beyraqa enternasyonalê surî de beno, say kerd.
Kurdîstano Sur ziwanê Azerbaycanî de sey “Qızıl Kürdüstan” amêne zanayene. Raver no otonomî rayonanê Kelbecer, Laçîn û Kûbatli ra ameybî viraştene. Dima Zengîlan û tayê mintiqayê Cebraîlî kewtê mîyanê Kurdîstanê Surî. Çi heyf ke estbîyayîsê otonomîyê kurdanê Juyîya Sovyetan (JS) semedê xeletîyanê îdareyê Moskova qedîyaybî. Hetêk ra Komara Tirkîya hetêkê bînî ra îdareyê Azerbaycanî û Armenîstanî Moskova ser o tesîr kerd. Înan mêrasê Lenînî girewt binê linganê xo. Nê kontekstî de komunîsto Alman Frîedrîch Engels wina nuseno: “Şartê bingeyî yê averşîyayîsê azadî koledarîya neteweyîye ra xeleşîyayîs o.”