Aşma Xizirî bi girewtişê rojeyan û rîtuelanê bawerîye dewam kena. Aşma Xizirî ke semedê elewîyan sey bimbarek yena qebûlkerdene de cem yeno girewtiş û loqme yeno vilakerdiş

Elewîtî de zî bawerîya ‘Hz. Muhammed pêxembero peynîyo’ esta. La welîtîya (îmamî) Hz. Elîyî yena esasgirewtene. Coka ra elewîyan de rêza hûmartişê xelîfeyan cîya ya. Elewîtî de Aşma Xizirî zî esta. Aşma Xizirî de 3 roj roje yeno tepiştene û cem yeno viraştene. Kesê ke rojeyê xo tepişenî qurbananê xo hadre kenê û îbadetê cemî bica anê. No rîtuel verê cû hîna zêde ameyêne caardene. Labelê roja ma ya ewro de hende nîno caardene. No rîtuelo tarîxî û qedîm mîyanê şarî de bîyo sey kultur.

Sebeb û tarîxê no rîtuelî, qasê ke kitabanê bimbarekan de ameyo nuştene wina yo. Wexto ke tofan werizeno, tewrê însanan heme gandarî tersenî û hawarî kenî. Nuh vendeno Homa û vano ‘Homa ti vînenê qulê to se kenî. Ti înan bîyar hîdayet.’ Dima ra Homa ra wahîyêk yeno û Nuh keştîyêke virazeno.  Goreyê bawerîye lajê Nuhî ê bi nameyê Kenan û cinîya ci ke nêwenişenê keştîye tofan de xeniqîyenî.

Yê diyîne zî no yo; Goreyê yewna bawerîye wexto ke tofan hêzê xo xurt keno û bahoz vejîyeno, kesê ke weniştî keştîye hawarî kenî û vanî ‘Ya Xizir, ti ma bixelisnî’ û duayan kenî. Duayê kesê ke keştîye de bî, hetê Homa ra yenî qebulkerdene. Tofan û bahoz 3 roj û 3 şewe dewam keno û dima ra silametî virazîyeno. No hedîse ra dima her serre aşma sibate de seba Xizirî 3 roj roje yeno tepiştene. Her serre rojeyê Xizirî yeno tepiştene û şar bi duayan Xizirî ra yardim wazeno.

Goreyê bawerîya elewîyanê Anatolî zî di birayê ke mertebeyê pêxemberî de bî, estbî. Nameyê yew Xizir û ê bînî zî Îlyas bî. Nê di birayan ra Xizir rîyê erd de û Îlyas zî derya de şono hawarî û yardimê kesanê muhtacan. Seba ke nê birayî çirra Aw-heyatî ra aw şimitî, ti wext nêmirenî. Goreyê bawerî rîyê erd û derya ser de tena kesê ke na çirre ra aw şimiti nê wirdî bira yî. Goreyê bawerîyan keso/a ke tengî de bo/a û zerrî ra vendo/a înan, ê şonî yardimîya înan.

Na aşma de loqmayî yenê vilakerdene, cayê bimbarekî, cîran û merdimî yenê zîyaretkedene û seba oxirê Xizirî qurban yenî serebirnayene û kesanê feqîran rê yenî vilakerdene. Reyna na aşme de cem yeno giredayene û 3 roj roje yeno tepiştene. Rojeyê Xizirî yo ke nîmê şewe de dest pêkeno û heta şan roje dewam keno. No rîtuelo ke bîyo sey kultur herêma Dêrsimî de hema zî dewam keno. Her çiqas ke goreyê demê verênan zêde nêbo zî rîtuel her serre yeno bimbarekkerdene û vîrardene. Goreyê bawerîyan Homa hetê kesê ke na aşma bimbareke de rojeyê Xizirî tepişenî het de yo û înan her tewir xirabîyan ra paweno.

Wexto ke roje dest pêkeno şar xo şono û kincanê pakan xora dano. Rojeyê aşma Xizirî zî sey rojeyê aşma Remezanî yo û doman, extîyar û nêweşî roje ra muaf tepişîyenî. Na aşme hende ke bimbarek yena hesibnayene şar bi nameyê Xizirî sund waneno, nameyê domanan Xizir roneno û seba Xizirî wexdan (adak) tepişenî. Herême de nameyê xeylê cayan zî bi Xizirî dest pêkeno. Sebebê înan ra yew zî seba cuyayîşê no rîtuelo qedîm û bimbarekî, nameyê Xizirî zaf yeno telafuzkerdene û xebetnayene.

Seke ma cor de zî nuşte, heta nika derheqê Xizirî de xeylê çîyî ameyî vatiş û ameyî nuştiş. Labelê raşte raşt hedîse senî qewîmîya hema zî nîno zanayene. Dêrsim de aşma Xizirî bi rojeyan û rîtuelanê bawerîye dewam kena. Aşma Xizirî de loqmeyî yenê vilakerdene û tirbê bimbarekî yenî zîyaretkerdene. Rojeyê Xizîrî roja sêşeme, çarşeme û pancşemeyê sibate de yenê girewtene û peynîya sibate de qedîyenê. Roje de şar yeno têhet û qala Xizirî keno û cem tepişeno. Sohbetan de hîkayeya Xizirî yena vatene. Wexto ke roje yeno tepiştene paşîve nîna werdene û heta roja bîn ti çîyêk nîno werdene û şimitene.

Badê tepiştişê rojeyî ê 3 rojan xele adir ser de yeno pewtene û goreyê bawerî xeley ke ameyo pewtene areyê kerra de yeno arênayene. Xeleyo ke are de yeno arênayene ganî qasê girdîya îrmîkî bibo. Arênayîşî ra dima xele ya serê potêko pak, ya zî serê temsîyêk de yeno rafînayene. Xele şewêk yeno vindetene. Cinî û camêrdê ciwan ê keyeyî aye şewe nîyet kenî û rakewenî. Serê sibayî wexto ke hewn ra werizenî ewnîyenî serê îrmîkî. Eke serê îrmîkî de şop bibo, yeno bawerkerdene ke Xizir ewja ra derbaz bîyo û dima ra duayan kenî.

Ardê îrmîkî seba werdê şewe yeno pewtene û ronê kele kenî ci mîyan û kenî loqme. Loqme û ardî cîran û merdiman rê yenî vilakerdene. Kesê ke ekonomîya înan baş biba zî qurbanan sere birnenî.