Hunera wêneyê, cara ewil di heyama neolîtîkê de bi xêzkirina nîgarên nêçîrvan û sewalan ên li ser dîwarên şikeftan dest pê kiriye. Her çiqas di destpêkê de wêne, wek hunerê nehatibe dîtin jî di qirnên dawiyê de bi pêşketin û guherîna rêbaz û şêwaza xwe, di dika dîrokê de wek beşeke hunerê cihê xwe digire. Di nav demê de bi hezaran wêne tên çêkirin û gelek wênesazên navdar û bi behre (qabiliyet) digihîjin.

Lê belê dema mirov bala xwe didê ev huner tenê wek karê mêran hatiye dîtin û wênesazên jin hatine paşguhkirin. Di vir de dîsa hişmendiya nêreza ya ku bi sedan salan e em li dijî wê têdikoşin, dertê pêşiya me. Di dîrokê de gelek jinên wênesaz ên li dijî hezaran zor û zehmetî têkoşiyane hene. Yek ji wan jinên bi inyad ku bi dilxwazî û azweriya xwe ya ji bo wêneyê û bi taybetî jî bi nasnameya xwe ya jinê derketiye pêş û pêşengî kiriye jî Artemîsîa Gentileschî ye.

Wêneyên xurt û jixwebawer

Artemîsîa Gentileschî ya ku di serdema xwe de bûye sembola têkoşîna hebûna jinan, di sala 1593’yan de li Romayê ji dayik bûye. Gentileschî ji ber ku jin bûye, nikaribûye li dibistanên hunerê perwerdeyê bibîne. Wê destpêkê perwerdeya xwe li ba bavê xwe yê ku li ser xeta Caravaggîo wênesazekî barok Orazîo Gentileschî dibîne. Wê demê li Ewropayê, wênesazên jin ên ku wêneyên laşî (anatomî) û nû (tazî) çêdikirin, baş nedihatin pêşwazîkirin. Lê ruxmê vê rewşê jî Gentileschiyê di wêneyên xwe yên mîtolojîk û olî (dînî) de nîgarên xwe tazî xêz dikirin.

Hunermend, di wêneyên xwe de jinan bi nîşaneyên xurt û jixwebawer xêz dike. Ji bo perwerdeya perspektîfê ya Artemîsîayê, bavê wê bi wênesazê bergehê yê floransayî Agostîna Tassî re li hev dike. Lê Gentileschî ku wê demê 19 salî ye, rastî destdirêjiya Tassî tê. Her çiqas bavê wê doz li Tassî vekiribe jî, ji dadgehê encamek dernakeve. Artemîsîa ev yek di hunera xwe de mîna guleyekê bi kar tîne û bi vî awayî bertekên xwe nîşan dede.

Gentileschiyê gelek caran serpêhatiya Judîth a di Încîlê de xêz kir. Ew di sala 1616’an de bû yekemîn endama jin a Academia del Disegnoyê. Bi hinceta ku li gorî exlaqê civakê yê wê serdemê tevnegeriyaye, Artemîsîa Gentileschî gelek caran hate rexnekirin. Di xebatên wê de jê re gelek astengî hatin derxistin lê dîsa jî wê têkoşîna xwe bênavber domand û li pey heqîqeta xwe ket. Ji ber serpêhatiyên trajîk ên di 20 saliya xwe de, Gentileschiyê di xebatên xwe de pirî caran cih da tundiyê. Bi vê rêyê jî êş û hestên xwe di wêneyan de xemiland. Di xebata wê ya Judîth de serê Holefernes tê jêkirin. Ji ber vê sedemê jî tê gotin ku ji xebata Caravaggîo ya bi heman mijarê bandor bûye. Lê dema mirov li kompozîsyonê dinihêre, dibîne ku vegotineke pir cudatir heye.

Judîth û Holofernes

Mijara ‘Judîth ve Holofernes’ di Încîlê de derbas dibe. Di xebata Caravaggîo de em Judîth weke jineke ku bi cil û bergên xweşik xwe xemilandî, dema bi şûrê xwe karê malê dike mîna xaniman tevdigere, rûtirş û karên zehmet pir bi hêsanî dike, dibînin. Jixwe xizmetkara wan Abra ku pîr e, berxwedaneke wê ya li hemberî rûdanên heyî nîn e û her tim li cem xwediyê xwe rûdinê. Lê Judîth a Artemîsîa Gentileschî ne wisa ye. Di ya Gentileschiyê de mirov jineke têgehiştîtir û pir wêrektir dibîne. Şûrê xwe di destê xwe de zehft kiriye û bi biryar pê digire. Bi vî awayî jî wek jineke bihêztir dixuyê.

Hunermendên jin ji dîrokê ve hebûna xwe bi fedekarî û bi biryardarî parastin. Ew ê vê hebûna xwe hîn bihêztir bidomînin…