Em gelek caran klîşeyan bêyî ku naveroka wan bifikirin bi kar tînin. Yek ji wan klîşeya “sosyalîzm”ê ye. Li gorî marksîzma klasîk, sosyalîzm qonaxa yekemîn a komunîzmê ye. Civak bi keda azad, ku tê de dewlet hin bi hin biçûk dibe, û bi komeleyek hilberînerên azad, aboriyê li ser bingeha demokrasiya berfireh birê ve dibe. Werin em analîz bikin ka Stalîn ji vê têgihê çi fêm dikir.
Têgiha “sosyalîzm li welatekî”, ku di dawiyê de ji hêla Stalîn ve di salên 1924-1926an de piştî mirina Lenîn û têkoşîna bi Trotsky re hat formulekirin; ne tenê avahiyek teorîk bû, lê bersivek pratîkî bû ji bo dijwariyên demê. Ew bû bingeha îdeolojîk ji bo modernîzekirina Yekîtiya Sovyetê û parastina desthilatdariyê.
Stalîn bi têgiha “sosyalîzm” çi armanc dikir?
1. Bingeha Aborî: Dewletbûn (Statîzasyon) a tevahî ya milkê
Ji bo Stalîn, sosyalîzm bi rakirina hemû xwedîtiyên taybet ênamûrên hilberînê û komkirina wê di destê dewletê de hevwate bû. Ev kevirê bingehîn bû.
Neteweyîkirina pîşesaziyê: Kontrola tevahî ya dewletê li ser hemû pîşesaziyên mezin û paşê yên navîn, bi rêya sîstema Komîseriya Gel e.
Kolektîvîzekirina çandiniyê: Rakirina çandiniya gundiyên taybet û şûna wê bi zeviyên kolektîf birêvebirin e. Erd bi fermî aîdî zeviyên kolektîf bû. Lê di rastiyê de aîdî dewletê bû. Rakirina Bermayiyên bazarê: Têkoşîneke domdar li dijî bazirganiya taybet, hunerên destan û her cure dahata neqezenckirî ye.
Encam: Sosyalîzma stalînîst sîstemeke dewlet-îdarî ya birêvebirina aboriya neteweyî ye, ku tê de dewlet wekî xwediyê yekane, rêveber û plansaz tevdigere.
2. Sîstema siyasî: Dîktatoriya dewleta partiyê
Li vir, Stalîn ramana klasîk a Marksîst a “ji holêrakirina dewletê” bi awayekî radîkal ji nû ve xebitand.
Yekbûna partî û dewletê: Partiya Komunîst a Yekîtiya Hemûyan (Bolşevîk) êdî tenê partiyeke siyasî nebû. Ew bû pişta dewletê, elîta wê ya rêveber û kontrolker.
Dîktatoriya şexsî: Bi rastî, “sosyalîzm” tê wateya desthilatdariya mutleq a Stalîn bixwe û derdora wî ya hundurîn. ‘’Sîstema encumenan’’ bû pêvekek xemilandî, saziyek ku biryaran mohr dikir û biryarên partiyê pesend dikir.
Encam: Ji bo Stalîn, sosyalîzm dewletek pir navendî bû, ku ji hêla yek partî û rêber ve dihat birêvebirin, ku her dijberî, nerazîbûn an jî partîparêzî bi terorê dihat tepisandin.
3. Pêkhateya îdeolojîk: Bolşevîzma neteweyî ya seferberyê
Stalîn retorîka komunîst bi nirxên hêza mezin, hema hema bi împaratoriyê re kir yek.
Fikra “kelehê”: Yekîtiya Sovyetê wekî kelehek dorpêçkirî hat pêşkêşkirin, ku ji hêla cîhanek kapîtalîst a dijminane ve hatibû dorpêçkirin. Ev yek qurbanî, leşkerîkirin û gumanbariya tund (sîxuriyê) rewa dikir.
Welatparêzî û kevneşopî: Paşveçûnek ji enternasyonalîzma şoreşger û kozmopolîtîzma bolşevîkên destpêkê hebû. Qehremanên neteweyî û dewletê (Alexander Nevsky, Suvorov) hatin vejandin. Malbata kevneşopî hat xurtkirin (qanûnên dijî kurtajê, 1936), û cilên yekreng û rutbe di artêşê de hatin destnîşankirin. Sosyalîzm divê mezin û bi hêz be.
Kulta kedê: Tevgera Stakhanovî, qehremanên planên pênc-salî – van hemûyan kultek nû afirand: kulta keda pîşesaziyê û qurbanîdana bi navê dewletê. “Sosyalîzm” bi projeyên avahîsaziyê yên mezin, destkeftiyên rekorşikêner û serketina li hember paşverûtiyê ve girêdayî bû.
Encam: Sosyalîzm îdeolojiyeke seferberiyê ye. Armanc dike ku modernîzasyonê bileztir bike û hêza dewletê xurt bike, gel li dora partî û rêber bike yek.
4. Pîvana civakî: Hiyerarşî û “Neteweyî”
Tevî diruşmên li ser wekheviyê, sosyalîzma Stalînîst civatek bi hiyerarşiyeke hişk afirand.
Elîta nû: Rêveberiya partiyê, rêveberên kargehan, polîs û astên jorîn ên rewşenbîran çînek nû pêk anî ku xwedî rasyonên xwe yên taybet, xanî û gihîştina feydeyan bûn.
Gel wekî objeyek kontrolê: Girseya karker û cotkarên kolektîf ji mafên rastîn ên grevê, sendîkayên azad, hilbijartina kar û rêxistinên serbixwe bêpar man. Rola wan ew bû ku di makîneya dewletê de bibin çerx.
Yekîtiya exlaqî û siyasî ya ragîhandî: Hat ragihandin ku hemûnakokiyên civakî hatin derbaskirin. Têkoşîna çînî niha ne di navbera komên civakî yên di nav Yekîtiya Sovyetê de, lê di navbera “gel” û “dijminên” wan (sabotajker, sîxur, Trotskîst) de dihat meşandin.
Encam: Sosyalîzm civatek hiyerarşîk û dewletparêz e ku wekhevî bi dilsoziya ji bo pergalê û rêber tê guhertin.
Ji marksîzma klasîk cihêbûna radîkal çi ye?
Marksîstên klasîk sosyalîzm wekî qonaxa yekemîn a komunîzmê didît. Civak bi keda azad, ku tê de dewlet hin bi hin biçûk dibe, ûbi komeleyek hilberînerên azad, aboriyê li ser bingeha demokrasiya berfireh bi rê ve dibe. Stalîn tam berevajî vê yekê difikire. Li gorî wî, ne biçûkbûna dewletê, lê xurtkirina dewletê; ne demokrasî, lê dîktatoriyek totalîter; ne azadkirina kedê, lê mîlîtarîzasyon û îstismara wê ya tund.
Bi vî awayî, “sosyalîzma” Stalîn di rastiyê de şêwazek kapîtalîzma dewletê yan dewletparêziya totalîter bû, ku rola yekane monopola kapîtalîst ji hêla dewleta partiyî ve dihat lîstin û retorîka marksîst bi kar dianî, da ku desthilatdarî û polîtîkayên xwe rewa bike.
