“Ji bo kurdan, perwerdehiya bi zimanê dayikê ne îmtiyaz û ne jî daxwazek e; ew tenê mafek e ku di dema jidayikbûnê de tê dayîn.”
Dengê yekemîn ku mirov dibihîze dengê dayikê ye. Ew deng vediguhere lorîk, dia û evînê; zarok bi wî dengî dikene, bi wî dengî digirî û bi wî dengî ji jiyanê fêm dike. Ji ber vê yekê, zimanê dayikê ne tenê amûrekî axaftinê, lê koka herî kûr a nasname, bîr û xwebûna mirov e. Gotina “Perwerdehiya bi zimanê dayikê bi qasî şîrê dayikê helal e” ev yek bixwe ye. Ew mafê hebûna gelekî diyar dike. Ji ber ku hem şîrê dayikê û hem jî zimanê dayikê mafên jidayikbûnê yên mirovan in; ew ne dikarin werin qedexekirin û ne jî nîqaşkirin.
Her wekî ku şîrê dayikê çavkaniya herî xwezayî û saxlem e ji bo pêşveçûna laşî ya zarokekî/ê, perwerdehiya bi zimanê dayikê bingeha pêşveçûna wan a derûnî, hestyarî û çandî ye. Zarok fêr dibin ku bi zimanê xwe yê dayikê bifikirin, bipirsin, xewnan bibînin, hez bikin û bitirsin. Dema ku zarok bi zimanê xwe yê dayikê neyên perwerdekirin, ew bi her peyveka ku jê fêm nakin ji xwe dûr dikevin û hêza wan kêm dibe.
Zarokê ku nikare bi zimanê xwe yê zikmakî perwerde bibe, ji pêvajoya fêrbûnê dûr dikeve. Ev dûrketin ne tenê pirsgirêkek zimanî, trawmayek nasnameyê ye jî. Ji ber ku ramanên mirovan bi ziman gur û geş dibin, mirovê ku ji zimanê xwe bêpar be, ji mafê fikirînê jî bêpar e.
Ziman bîra civatekê ye. Zimanê gel vedibêje bê ka ew cîhanê çawa dibîne, çawa hez dike û çawa êş dikişîne. Dema ku zimanê zikmakî tê qedexekirin, ne tenê peyv, lê hest jî kêm dibin. Her ziman rêyek hebûnê ye; ji ber vê yekê, paşguhkirina zimanek tê wateya paşguhkirina gel bixwe.
Ji ber vê yekê perwerdehiya bi zimanê zikmakî ne hilbijartinek e, rêyek hebûnê ye. Zarokek ku bi zimanê xwe perwerde dibe, ne tenê zanînê bi dest dixe; ew xwe nas dike û fêm dike ka ew kî ye. Ev girêdana bi zimanê wî re baweriya bi xwe çêdike.
Mafê perwerdehiyê bi zimanê dayikê ne tenê pirsgirêkek pedagojîk, her wiha pirsegirêkeke exlaqî ye jî. Wijdanê civakekê bi wê yekê tê pîvandin ku ew çiqas bi zarokên xwe re dadperwer e. Astengkirina zarokekî ji perwerdehiya bi zimanê dayikê, wekî rawestandina şîrê dayika wî ye. Her du jî binpêkirina mafê jiyanê ne.
Gotina, “Perwerdehiya bi zimanê dayikê wekî şîrê dayikê helal e”, bi vê wateyê, bangek e ji bo wijdanan. Ji ber ku tiştê helal ew e ku ji hêla xweza, edalet û mirovahiyê ve hatiye pejirandin. Zimanê zikmakî helal e ji ber ku zirarê nade kesî û kesî ji civakê dûr naxe. Berovajî vê, ew mirovan bi xwe û bi civakê ve girêdide.
Pêşeroja civatê wê demê misoger dibe ku zarokên wê bikaribin bi zimanê xwe bifikirin. Mafê perwerdehiyê bi zimanê dayikê ne nîmetek e, lê encama herî xwezayî ya mirovbûnê ye. Zarokek ku bi zimanê dayikê fêr dibe ne tenê xwendekar e, ew hilgirê çand û dengê gelê xwe ye jî.
Ji bo kurdên ku li Bakur û Tirkiyeyê dijîn, daxwaza perwerdehiya bi zimanê dayikê ji bo kesî ne dijwar e; berovajî vê, ew îradeya gelekî ye ku bi sedsalan li ser van axan kok berdaye, bi êş û kêfxweşiya xwe beşek ji vî welatî ye, ku bi nasnameya xwe û bi dengê xwe hebe. Ev daxwaz xwestekek e ku bingeha jiyana hevbeş a birûmet xurt bike, ne veqetînê. Ji bo gelekî ku dixwaze zimanê xwe zindî bihêle, di rastiyê de, ji welatê xwe hez dike; lê ew dixwazin vê evînê bi rengên xwe û bi gotinên xwe vebêjin.
Daxwaza kurdan a ji bo perwerdehiya bi zimanê xwe yê dayikê ne îdîayek e ku di nav siyasetê de hatiye pêçandin û ne jî dengvedana dabeşbûnê ye. Ev daxwaz îfadeya hemwelatîbûna wekhev, rûmeta mirovan û xwestekek hevpar a ji bo aştiyê ye. Ji ber ku naskirina zimanê gelekî ne ji bo dabeşkirina wan e; ew ji bo têgihîştin û baweriya bi wan e. Yekîtiya dewletê ne bi rêya tepeserkirina cudahiyan, lê bi rêya atmosferek edaletê mimkun e ku her nasname dikare bi azadî nefes bigire.
Her zarokekî kurd bi lorika diya xwe mezin dibe. Berî ku ew bikaribin biaxivin jî, ew bîranînên hezar salî yên gelê xwe hildigirin. Ger ew bi zimanekî ku ew fêm nakin perwerde dibin, ew ne tenê ji peyvan bixwe, ji cîhanê jî dûr dikevin. Lê belê, zarokekî ku bi zimanê dayika xwe fêr dibe, hem xwe û hem jî yên din çêtir fam dike; ew di dilê xwe de aştiyê û di zimanê xwe de evînê diçîne.
Û ji wê peyva yekem a ku bi dengê diya xwe gotî, ew zarok ji cîhanê re dibêje:
“Ez heme; ez bi zimanê xwe, bi nasnameya xwe, wekî welatiyekî wekhev ê vî welatî heme.”
Ev deng ne dijwarî ye; ew bangek ji bo aştiyê ye. Ji ber ku kes ji ber axaftina bi zimanê xwe yê dayikê sûcdar nîne, divê kes ji ber ku dixwaze zimanê xwe yê delal zindî bihêle neyê paşguhkirin. Ji bo kurdan, perwerdehiya bi zimanê dayikê garantiya jiyaneke birûmet, pêşerojeke aştiyane û wekheviya mirovan e.
Û tam ji ber vê sedemê, perwerdehiya bi zimanê dayikê ji bo kurdan wekî şîrê dayikê helal e ji ber ku ew hem xwezayî, hem adil e û hem jî daxwaza herî hêja ya rûmeta mirovan e.