Roca ma ya ewroyêne de tersê famîleyan o tewr pîl tîryakîyîya maddeyanê hişbirî ya. Kurdîstan de zî seke heme welatanê bînî yê dinya de hûmara kesanê ke bîyê tîryakîyê maddeyanê hişbirî roc bi roc vêşî bena û çi heyfo emrê kesanê ke nê maddeyan şixulnenê zî heta 12 serreyan kewto. Enê zî pîlbîyayîşê xetero ke ma tede yê mojnenê.
Komelê ma bikarardişê maddeyanê hişbirî enê serranê peyênan de bi awayêko zelal yeno vînayîş. Bi arizî zafaneyê kesanê ke kewtê nê belayî tût û ciwanî yê. Hetê pisporan ra yeno texminkerdiş, eke vernîya ci (tîryakîyîya maddeyan) nêna girewtiş, ameyox de eno xeter do pîlêr bibo û bireso daraxêkê zaf xeternakî. Aye semed ra ma eşkenê vajê ewro xeterê komelê ma yo tewr pîl tîryakîyîya maddeyan a.
Semedê tîryakîyîye
Bêguman zaf semedê tîryakîyîya maddeyan ê psîkolojîk, komelkî û bîyolojîkî est ê, la welatê ma de semedo tewr pîl ekonomî ya. Seke şima zî zanenê Tirkîya û vakurê Kurdîstanî de bêkarîye resayo daraxêkê zaf pîlî. Û reyna krîzê îqtîsadî ver şertanê cuye zaf zahmet bîyê û êdî şar nêeşkeno îdareyê xo bikero. Ena ray tût û ciwanê ke nêeşkenê hewcedarîyanê xo yê bingeyinan peyda bikerê, kewenê mîyanê stresî û cuye ra serdin benê. Xapênayîşê merdimanê ke hetê psîkolojîk de nêweş ê, zaf asan o, xora têcîrê ê karî (maddeyê hişbirî) zî seba ke malê xo biroşê gêyrenê merdimanê winasîyan. Semedêko bîn o pîl zî oyo ke ewro welatê ma de vînayîş û bidestviştişê maddeyanê hişbirî zaf asan o. Bi arizî serê her taxe û kuçeyê bajaranê pîlan de enê maddeyî yenê rotiş, enê benê semed ke nê nêweşîyê komelkî (tîryakîyîya maddeyan) yê ameyoxê ma tehdîd kenê bi awayêko asan mîyanê şarî de vila bibê. Reyn persê mîyanê malbat û dorûver û embaztîye xeletî zî semedê bînî yê pêrabestbîyayê maddeyanê hişbirî yê.
Tesîrê tîryakîyîye
Tenê Kurdîstan de nê heme dinya de insuro tewr pîl o ke komelî tehdîd keno tîryakîyîya maddeyan a. Bikarardişê maddeyan, merdiman cuye ra serdin kenê û komelî ra dûr fînenê. Merdimê ke kewenê nê belayî heme xuyanê xo yê verê yê asayîyan/normalan veradanê û têkilîya xo keye, embaz û merdiman ra birnenê. Eno beno semedê vilabîyayîşê malbat û xerabîya komelî. Reyna tîryakîyîya maddeyan, komelan de beno semedê zaf bîyayîşê suçan û înewa tîryakîyîya vêşî zî bena semedê nêweşî û xokiştişan. Bi kilmekî bikarardişê maddeyanê hişbirî tenya cuya xebitnayoxan denêkeno mîyanê xeterî, qandê coy yê komelî zî dekeno mîyanê xeterî.
Armancê tût û ciwananê kurdan
Dagirkerdoxê Kurdîstanî semedo ke ciwananê kurdan dewaya kurdî ra dûr bifînê, zaf rayîr û metodê asîmîlasyonî ceribnenê. Enê serranê peyênan de vakurê Kurdîstanî de bi awayêko zelal vilakerdişê maddeyanê hişbirî yeno vînayîş, bi arizî zî bajarê sey Amed, Wan, Riha û Mêrdîn bîyê halînê maddeyanê hişbirî. Raşta ci mumkin nîyo ke vilakerdişê enê maddeyan bê hayîya dewlete bibo, çimkî gama ke kurdêkê ma duştê dewlete de rexneyêkê qijî bikero, yan zî ma vajê eke seba heqê beşdarê mîtîngêkî bibo dewlete hema ca de ey/aye desteser kena û erzena zerre. La dewlete heto bîn de çimê xo merdimanê ke maddeyanê hişbirî roşenê ra ginê, yan zî ma vajê eke bigêro zî dima înan ra yew efû vejeno û înan veradanê. Enê zî mojnenê ke maddeyê hişbirî zî polîtîkayanê şerê arizî yanê dewlete ra yew o û ena polîtîka binê qayîdê dewlete de û bi awayêko plankerde yena kerdene/caardişê. Xora ma rew ra zanenê ke, “Ti se kenî, biko la sîyasetî ra dûr şino.” Polîtîkaya înan a.
Tût û ciwanî ameyoxê welatêkî yê, ena ray dewlete seba ke ameyoxê welatê ma (tût û ciwanî) dewa ya kurdî û hişmendîya neteweyî ra dûr bifîno, înan teşwîqê maddeyanê hişbirî kena. Dewleta Tirkîya estbîyayîşê kurdan xora seke gef vînena, ena ray dewlete seba ke tût û ciwananê kurdan bênasname, bêhêz û zeîf bikero, polîtîkayanê sîstematîkan ê sey maddeyanê hişbirî ca anê. Zaf cayanê vakurê Kurdîstanî de ameyo vînayîş ke vilakerdişê nê maddeyan bi destê dewlete yeno organîzekerdiş. Dewlete wazena bi no qayde vernîya rêxistinbîyayîşê ciwananê kurdan bigêro, înan bêtifaq û lete bikero.
Berpirsîyarîya komelî
Roca ma ya ewroyêne de persê komelê Kurdîstanî yo tewr pîl û xeternak tîryakîyîya maddeyanê hişbirî ya. Çi heyfo zaf keyna û xortê ma yê erjayeyî bîyê qurbanê nê nêweşîyanê xeternakan; zaf malbatê ma bîyê vila û ocaxê zaf keyeyanê ma kor bîyê nê nêweşîyan ver.
Meseleyê maddeyanê hişbirî persêka komelî û sîyasî ya, çimkî ê tût û ciwanê ke bîyê qurbanê nê nêweşîyan, yê ma kurdan heminan bîyê. Aye semed ra ganî sîyaset, çapemenîye, partî, komele, rêxistin, dezgeh û heme dînamîkê Kurdîstanî yê bînî pêro pîya bixebitê û vernîya nê xeterî bigêrê.
Raşta ci nê warî de baroyê ma yê kurdî karê zaf erjayeyî kenê, bi arizî zî baroyê Amedî heta nika nê meseleyan ser o zaf raporî hedre kerdê, konferansî dayî û sewbîna xebatê zaf erjayeyî kerde. Seba nê hessasîyetî ma baroyanê xo rê zaf sipas kenê. Reyna ganî ma bivajê ke şaredarîyê ma yê kurdî zî nê dehkerayan ser o zaf xebitênî û heta nika nê warî de zaf bername, konferansî, meşî û mîtîngî viraştê û xeterî ser o komelê ma hişyar û hayîdar kerdê.
Her çend vera nê perse û nêweşîyanê xeternakan (tîryakîyîya maddeyan) biney cehd û xebatî bibê la ancî zî kemî yê. Ganî ma heme berpirsîyarîya xo bizanê, tût û ciwananê ke kewtê nê rayîrê xeletî rê bibê paştî û seba ke înan şar û welatê xo rê bibê ferdê başî ma hetê înan bikerê.
Seba ke şar, komel û welatê ma cira xelas bibî, ganî no mesele (maddeyê hişbirî) zî sey dewaya azadîya welatî bêro vînayîş, coka ra ganî cehdo ke vera nê nêweşîyan yeno kerdene zî sey yê xelasa welatî bêro vînayîş.
