No hewte serra 2025-2026î ya akademîke dest pêkerd. Nê abîyayîşî dewamkerdişê bêedaletîye reyna ard verê çimanê ma. Bi mîlyonan gedeyanê kurdan rê no abîyayîş xeyrên nêbi. Xeyrên nêbi çunke gedeyanê kurdan nê mekteban de bi ziwanê xo ney, bi ziwanê xerîbî dest pêkerd.

Wexto ke mi zî dest pê mektebî kerd, mi tirkî nêzanayêne. Yeno vîrê mi her kesî hewşê wendegehî de bi nîzamî rêze girewtbî, mi zî bi formaya xo ya sîyaye xo amade kerdbî û kîştêk ra aleqnayîşê beyraqe kîştêk ra zî gedeyî temaşe kerdêne. Heme gedeyî sey leyîranê mîlçikan asayêne. Cayêk ra vengêkê berzî reyde sondê tirkan wendêne, cayêk ra zî cinîqîyayêne. Ez ewil nêeşkayêne sond biwana, çunke mi tirkî nêzanayêne. Badê cû mi senî ezber kerd o çax mi rehet wend. Labelê mi nêzanayêne manaya ey çi yo? Çend aşman ra dima ez hêdî-hêdî tirkî musaya, mi manaya sondî fehm kerde û uca ra pey mi zî êdî wendişê sondî ra fek verada. Na estaneke 20-30 serran verê cû bi şeklêko nêzdî sereyê heme kurdan ra vîyarta. Zafê gedeyanê kurdan destpêkê mektebî de yan qet tirkî nêzanayêne yan zî zanêne ke no sond semedê înan çîyêko baş nîyo. Semedê xo heqeret vînayêne. Şima zanê şima tirk nîyî, şima zanê pîlê şima Atatirk nîyo, şima semedê çi xo feda bikerî. No wendiş zerrî ra nêbi. La çi heyf ke nameyê ci sond bi.

No mesele semedê gedeyanê kurdan hem trajîk hem zî travmatîk o. Heta psîkolojîyê înan de no travma serkewtişê perwerdeyî û têkilîya embazîye rê tesîrêkê negatîfî virazeno. Merdim vano ke semedê çi ez nê halî de ya. Vera-vera vîneno ke hîsê heme gedeyan seyyewbînan o, labelê nêeşkenî yewbînan rê îtîraf bikerî.

Helbet bingeyê nê meseleyî de zanayîş û nêzanayîş ferq nêkeno. Her gedeyo kurd zano ke pê wendişê sondî merdim tirk nêbeno. No ziwan ziwanê to nîyo, çunke nê ziwanî reyde ti rehet nêeşkenî xo îfade bikerî. To nê ziwanî reyde hes nêkerdo, kay nêkerdo, nêqîrayî/ya, nêbermayî/ya, nêhuyayî/ya, pêro nêdayo, nengî nêçînayî/ya. Herçiqas ti bi fek biwazî bibî tirk, labelê ti raştî de qetî endamê nê mîletê tirk nêbenî. Seba ke cematê to xo ra nêvano ma tirk î, vano ma kurd î û cemato tirk zî to tirk nêvîneno. To rê vanî yan şakî yan zî rojhelatî.

Bingeyê nê meseleyî de helbet bindestîya kurdan û kolonyalîzm est o. Her kes zano ke erdê kurdan de kurdî xo bi xo, xo îdare nêkenî. Ne wayîrê erdê xo yê, ne zî mêman yenî qebulkerdene.  Ti wayîr nîyî, çunke ti nêeşkenî teseruf bikerî, ti mêman zî nîyî, kesêk qîymet nêdano to. Vêşanîya to zî, têşanîya to zî xemê înan de nîyî. Keyeyê to de sey dizdî, sey sucdarî ewnîyenî to ra.

Wexto ke merdim yeno sûke no vînayîş hîna zelal beno. Resmê her cadeyî resmê bi şeklêko îşxal xo nawneno. Erebeyê toma û panzeran ra bigîrî heta kontrolê asayîşî û qerekolan reyde xo weş nîşan dano. Her goşe de zî alaya dewlete est a. No îşxal tewr zaf têkilîya şar û esker, polîsan de xo mojneno. Endamê edlî, sey esker û polîs heme burokrasîyê dewlete, nê erdî ra nîyî teberî ra ameyî. Ziwanê kurdan zî nêzanî. Şarê tîya xo ra nêvînenî û înan sey çimê dişmenî vînenî û qet têkilî bi qestî înan de zî nêvirazenî. Ne şinî tazîyeyê înan ne zî şinî nêweşîya înan. Ne embazîye kenî ne zî cîranîye. Seba aye kurdan hemwelatîyê na dewlete zî nêvînenî, neheqîyekerdiş xo de heq vînenî. Goreyê înan kurdî sadiqê na dewlete nîyî, înan îsyan kerdo seba ke vato ma tirk nîyî. Gedeyanê înan zî sey terorîstê ameyoxî vînenî. Sucê dewlete zî sey suc nêvînenî. Wexto ke hemverê esker û polîsan de mexdur kurd bi, o çax faîlan rê bêcezayîye heq vînenî. Helbet nê heme polîtîkayê cîyakerîye û goreyê çimê înan de huqûqê dişmenîye nîşan dano û nêzdîbîyayîşê înan eşkera keno.

Ma hemîne zanê ke awanbîyayîşê dewleta tirke tena xo etnîsîteyêkî ser o netewe qebul kerd û etnîsîteyê bînî zî înkar kerdî. Ziwanê înan zî ziwan qebul nêkerd. Dewleta tirke awanbîyayîşê xo ra heta nika waşt ke heme şaran bikera bindesto etnîkî. Heme şaran binê şarêkî de bihelno, înan vîndî bikero. Polîtîkaya qirkerdişî ra bigîrî heta koçkerdişê bizorî, tewqîfkerdiş û asîmîlasyonî ra heta înkarkerdiş nika zî fek veranêdayo. Verê cû kurdî qet çinî bî, labelê nika est î, o zî bi şeklêko goreyê ey est î. O zî “kurdêko meqbul” o. Meqbul kurd çi yo? Semedê xo çi wazeno wa biwazo, labelê ganî qetî semedê şarê xo çîyêk nêwazo. Pîzeyê xo wa mird bikero, labelê ganî vêşanîy û têşanîya şarê xo rê wa çimanê xo biqefilno. Îmtîyazê na dewlete ra wa sual nêkero wa xo rê şikir bikero. Hende ziwanê xora wa bişermo ke wa lez ziwanê xo ra fek verabido. Fikrê xo zî hîsê xo zî erdê xo zî teslîmê desthilatdaran bikero û wa destê xo înan ra hertim akero. Ma eşkenî vajî ke wazenî kurd her çi beno wa bibo, labelê kurd wa sey kurd nêbo. Nê heme îhtîmalî wezîrê edaletî yê verênî Mahmud Esad Bozkurtî bi fekê xo îtîraf kerdê û vato ‪‪“Goreyê fikrê mi, qenaatê mi no yo ke, no welat bi xo tirk o. Ê ke xo tirk nêvînenî, heqêkê înan est o, o zî xizmetkarîy û koleyî ya’’.  (Nutkê Odemîşî – 19ê êlule 1930)

Kurdan ne koleyîye ne zî xizmetkarîye qebul kerde. Şerefê xo serê her çîyî de vîna. Ganê xo ra fek verada la şerefê xo ra fek veranêda. Milkê xo ra fek verada ziwanê xo, kulturê xo û kokê xo ra fek veranêda. Semedê ey ziwan estbîyayîşê ey bi.

Nika her het ra kurdî waran de vengê xo berz kenî, semedê ziwanê xo statuyê huqûqî wazenî. Seba ke zanî statuyê ziwanê înan çin o, nameyê ziwanê înan goreba dewlete ‘’ziwanêko nêyeno zanayene’’ yeno qebulkerdene. No pênaskerdiş bingeyê desthilatdaran helbet eşkera keno.

Kurdî wazenî ke ziwanê înan bibo ziwanê perwerdeyî û bibo ziwanê resmî. Eke ziwan warê pêroyî de nêro qebulkerdene, statuyê ê ziwanî zî çin yeno hesibnayene. Semedê aye warê pêroyî de hezaran cinî, dayîke, xort, kal û pîrî sey gilê dare xo resnenî her ca, dest danî yewbînan û semedê statuyê ziwanê xo têkoşînêkê pîlî danî. O çax ma zî vajê ke “semedê ziwanê kurdkî statu, semedê şarê ma azadî”.