Huqûqnaso sosyalîst û yahudî Ernst Fraenkelî 1941 de kitabêk nuştbî. Nameyê ci “citadewlete” yo. Fraenkelî mîyanê serranê 1933-1938an de waxtê Reichê III. de awanîya Almanyaya Nazîyan çimdarî kerde. Ey formê dewlete ra ewna ke di formî est ê. Yewin “dewleta tedbîran” a, dideyin zî “dewleta norman” a. Seke zanîyeno dewleta tedbîran de dezgehî goreyê huqûqî tênêgêrenê. Dewleta norman de eksê ci qanûn û qaydeyî derbasdar ê. Yanî nê formê dewlete de huqûq ge-ge dîyarker beno. Bi kilmî Almanyaya Nazîyan de hem dewleta tedbîran hem zî dewleta norman est bîye.
Ewro ma çimdarî kenê ke mîyanê komelî de yeno nîqaşkerdene ke gelo dewleta tirke goreyê norman têgêrena yanî gelo dewleta norman a. Tirkî de vanê ke “qijikî bîla huyenê”. Wextê Erdoganî de ne huqûq ne zî hukmo xoser mend. Her tewr qanûn binê linganê îqtîdarê Erdoganî de pelixîyeno. Pergalo ke Erdogan ci ra feydedar beno “otokrasî” yo. Sîstemê otokratî de normî dîyarker nîyî. Nê pergalî de têna waştişê otokratî muhîm î. Menfaetê otokratî çarenusê şarî dîyar kenê. Normî destê otokratî de sey “tîtik” yenê şuxilnayene.
Çinkerdişê huqûqî
Tirkîya de nika ne normî ne zî hîyerarşîyê norman vîyartbar ê. Mîsal goreyê maddaya 153. ya Qanûnê Bingeyî qerarê Mehkemeya Qanûnê Bingeyî heme organanê hukm, qanûnkerdiş û caardişî, kesanê raştikênan û huqûqîyan eleqedar kenê. Mehkemeya Qanûnê Bingeyî derheqê Can Atalayî de qerarê veradayîşî da, la no qerar nêame caardene. Atalay hema zî zîndan de yo. Yewna dewaya Selahattîn Demîrtaşî de Mehkemeya Heqanê Merdiman a Ewropa (MHME) qerarê veradayîşî da. MHME’yî eşkera kerd ke tepiştişê Demîrtaşî binpaykerdişê maddayanê 5. û 18. yanê Peymana Heqanê Merdiman a Ewropa yo. Wirdî dewayan de merdim vîneno ke huqûq nêno caardene. Eke dewleta norman bibîyêne, qerarê Mehkemeya Qanûnê Bingeyî û MHME’yî ameyêne caardene.
Rejîmo otokratîk
Îqtîdar hetêk ra meclîs de komîsyon saz keno û vano ke o do demokrasî, edalet û azadîye awan bikero, hetekê bînî ra duştê huqûq û demokrasî têgêreno. Operasyonê ke vera CHP’yî virazîyenê, operasyonê huqûqî nîyî, eksê ci sîyasî yî. Tepiştişê şaredaran, betalkerdişê kongreya şaristanî ya Stenbolî ya CHP’yî û tayînkerdişê qayûmî mojnenê ke otokrasî hema zî dewam keno û seba demokrasî hêvîye nêdano. Têna CHP nê, polîtîkaya vera Sûrîye û Rojawanî zî hêrişkar a û binîqaş a. Qaso ke îqtîdar wazeno persa kurdan çareser bikero û hemwelatîya têduşte awan bikero, wayîrê îqtîdarî Erdogan û Bahçelî vera Rojawanî gefan wanenê. Tewr zîyade Bahçelî vano ke artêşa Tirkîya û Sûrîye do pîya hêrişê Rojawanî bikerê. Wa bêro zanayane ke seke Rayberê Şarê Kurdî Abdullah Ocalanî vat, Rojawan xeta sûr a kurdan a. Kurdî her çî ra fek vera danê, la welatê xo ra fek vera nêdanê.
