Çend rojan verî Heyetê Îmrali reyna şî girawa Îmrali û Serekê PKKyî Abdullah Ocalanî reyde pêvînayîşêk kerd. Ocalanî dîyar kerd ke zemînê huqûqî de komel hewcedarê peymanêka newe ya komelkî yo. Ey vat ke wa wayûbirayîya tirk û kurdan a ke verê cû xeripîyaye, newe ra bêro awankerdene. Mîyanê se serran de têkilîyanê wirdî şaran zerarêko pîl dî. Tîya de mesuldarîya îdarekaranê dewlete est bîye. Seke zanîyeno serranê verênan ê ronîyayîşê Komara Tirkîya de vera kurdan dişmenîye, bêedaletîye, bêhuqûqîye û nîjadperestîye dest pêkerd. Seba ke mîyanê şaran de hemwelatîya têduşte nêbo, îdarekaranê dewlete her tewr metod xebitna.
Armancê serdestan awankerdişê netewe-dewlete bîye, la sifte no armanc amebî nimitene û vera kurdan “dafike” virazîyaye. Mavajê serekê Têgêrayîşê Anatolîya yan bi nameyê “Şerê Xelase” mîyanê serranê 1919-1923an de kurdan rê xeylêk wadî dabî. Înan ra yew Tamîmê Amasya yo ke hetê Hukmatê Stenbolî û Heyet-î Temsîlîye ra ame îmzekerdene bî. Nê tamîmî de ma vînenê ke derheqê kurdan de nusîyeno ke “seba xurtbîyayîşê kurdan ê azadîyane ganî qerarê huqûqî bigêrîyê”. Dideyin, 1921 de qanûno bingeyî yo demokratîk virazîya û goreyê maddeya 11. ya nê qanûnî welatê kurdan de vîlayetî wayîrê otonomî benê. Hîrêyin Îzmît de kombîyayîşêkê çapemenîye de Mustafa Kemalî ard ziwan ke “ganî kurdî vîlayetanê otonoman de xo sey otonom îdare bikerê”.
Peymana Lozanî û Mîsak-i Mîllî
Dem bi dem eşkera bî ke zerreyê wadanê Mustafa Kemalî veng bî. Ey taktîk kerd û armancê xo yo “pîl” westayane nimit. Gama ke 24ê temmuza 1923yî de Peymana Lozanî ameye îmzekerdene, ma vînenê ke erdê Kurdîstanî mîyanê dewletanê Tirkîya, Iraq û Sûrîye de ame parekerdene û Mîsak-î Mîllî ame binpaykerdene. Bi kilmî serdestanê tirkan wadê xo nêtepiştî û vera kurdan dafike organîze kerde. Ziwan, nasname û kamîya kurdan ameyî înkarkerdene.
Komara demokratîke
Polîtîkaya înkar û îmha badê cû bi Qanûnê Bingeyî yê 1924î û Planê Islahatî yê Şerqî domîyaye. Bingeyê netewe-dewlete erzîyayî. Hemverê estbîyayîşê şarê kurdî polîtîkaya tenkîl, tedîp û temdînî dest pêkerd. Na çarçewa de netewe-dewlete xeylêk qirkerdişî viraştî û kurdî dayî “gîyotînan” ver. Mustafa Kemalî serra 1928î de vatêne ke “komare kesêkê merdimanê bêkesan o”. Komare kurdî bêkes veradayî û dima dayî bombayan ver. Yanî kurdan komare ra çi feyde û xêr nêdî. Bi kilmî serranê verênan ê ronîyayîşê Komara Tirkîya de gojagê îşligî xelet erzîyabî. Komare est bîye, la demokrasî çin bî. Nika dem demê sazkerdişê komara demokratîk o. No zî girêdayîyê qanûnê bingeyî yê neweyî yo. Komel êdî hewcedarê qanûnê bingeyî yê demokratîk û azadîwazî yo.
