Bexçeyê Hewselî Bircanê Amedî ra û kişta çemê Dîcleyî de cagirotiş xo bi nizdîyê 8. Henzar serrî yo ke bêdîmî ra karê citkerdişê zîretî ra yew cayê hêremî yo. Nê bexçeyî cografya Mezopotomya de bereketê zîretê herran û demê vêyartî ra heyana ewro domîyayo. Karê cuyayîşê zîretî de bi rewşa mûqadesî ra yew cayê muhimî ra yena nasnayîş. Destpêkerdişê kinarê Bircanê Amedî hewza keskî ra û pawitişê polanê Dîcleyî mîyanî de her wext merkezê cuyayîşî ra cayê xo girot o.
Bi nameyê Hewselî kamca ra yeno nasnayîş
“Hewsel” bi manaya çekûyê kirdkî de Habsel ra peyda bîyo û manaya Bexçeyê Hewselî gêyno. No tewr name girotiş heme tewr vaşê zîretîra yeno zanayîş.
Bi nimûneyî ra muhîmî ya stratejîkî
Demê verênan ra şarêke cayo awî dê ciwîyanê, karê citkarîya zîretî ra û seba ke hewceyîya awe bikerê û Bexçeyê Hewselî de gurê kenê. Eynî wexti de zî nê cayê rayîr vîyartişê kerwanan yew hêremê tîcaretî ra cayê awanbîyîşê merkeze zîretî bî.
Pirdo Desberin yê Dîcleyî şahîdo bêveng bî
Çemê Dîcleyî cografyaya Mezopotomya de çimeyê cuyayîşî ra yeno vîrardiş. Hetê Bexçeyanê Hewselî ra, bi hetê verênî de herikbîyîşê nê çemî, bi tena awedayîş ra nêmaneno û eynî vexti de zî, nê cayê hêremî ra muhîmîya yew ekosîstemî ra şahîdî keno.
Pirdo Desberin
Bi nameyê Pirdê Mervanîyan ra yeno nasnayîş. Bi serranê 1065 de înşa bîyo û mîmarîya hêremî ra yew cayê bêemsal yewin ra yo. Dîcle bi xemilnayîşê awa cemidin ra û nê pirde vîyartişê tarîxê kultirî ra yew sembol o.
Vaşê Bexçeyê Hewselî derman ê
Bexçeyê Hewselî bi tena vaşê ke Amed de vejîyenê nê heme vaşê ke Mezopotamya de vejîyenê, yeno pê. Nê hêremî de bi seyan ra resayîşê vaşanê endemîkî û vaşanê gastromîk ra bingeyê mîrasî virazîyenê.
Bi tewr vaşê endemîkî
Qahweyê Qizbanî ra gurênayîşê vaşê aromatîkî.
Rezeneyê sûrî, şorba de û salete de nê vaşî çimeyê dermanî yê.
Simak bi tamê tirşî ra Amed de kîleran de cayê xo gêno.
Vaşê çoregi û cehtire bexçeyê Hewselî de bi rewşa xozayî ra vejîyenê, werê arayîye de yenê gurênayîş.
Baharatê Dîcle
Bexçeyê ke tede cehtire û vaşê winayênî yenê arêdayene kulînda (mutbax) Amedî de tam û lezetê xo danê. Nê vaşî nebatî bi xozayîya xûsûsî ra baya xo danê.
Hîkayeyê Efsaneyî
Bexçeyê Hewselî û Çemê Dîcle ser zaf efsaneyî û hîkayeyî ameyê vatene.
Pirdê Sevdaya şahîdî
Bi gorê rîvayetî ra, Pirdê Desberin û hetê eyî de çemê Dîcleyî de, bi nimiteyê awa cemedin ra hîkayeyê sevda yeno vatiş. Heme heskerdoxî wextoke nê pirdî ra vêrenê ra şans tepîşenê û hêvî kenê ke heyana demê peynî heskerdoxîya înan bidomî yo.
Bereketê Dîcle
Vatişê wextê verênan ra ana vanê. Eke Dîcle awe bido se, Hewsel cuyayîş beno û şarê Amedî mird keno.
Nê bexçeyê tarîxî, bi tena Amed ra wertexeya kulturî nêkenê dinyayî ra pawotoxê naskerdişê mîrasî ra û hîna zaf heq veynenê.
Çimeyîya nuşteyî şewîrmendê Gastoronomî Chef Mehmet Kudatî ra girewt.
