Eke cayêk de dewlete est a, uca de “aramîye” xeyal o. Mîyanê dewlete û demokrasî de “nakokîye” est a. Eke yew qewimîyeno, o bîn çin beno. Bi no hawa “dewleta demokratîke” hetê felsefe ra mumkun nîya. Çike dewlete eslê xo de şarî rê nê, sinifanê serdestan rê yanî sinifanê ke wayîrê hacetanê berhemardişî rê xizmet kena. Çike dewlete rêxistina sinifa ke wayîrê milkî ya. Eke demokrasî bêro awankerdene, desinde na sinife hêz vîndî kena. Coka dewlete caro “demokratîk” nêbena, la komel beno. Komel çiqas dewlete qij bikero û pasîfîze bikero, hende lez aver şino. Seke Kropotkînî nuştbî “komelo ke nêno îdarekerdene, hîna zêde raver şino”.
Dewlete ke awan bena, cade ravurîyena bi “Levîathan”. Seke zanîyeno nuştox û fîlozofo îngiliz Thomas Hobbesî serranê (1642-1651) de Şerê Zerreyî yê Îngilistanî de kitabêk nuşt. Nameyê nê kitabî yo ke serra 1651î de ame çapkerdene “Levîathan” bî. Hobbesî no name mîtolojî ra girewtbî. Seke zanîyeno Tanah de nusîyeno ke Levîathan “cinawirê deryayî yo”. Yanî Hobbes vano ke dewlete manena “cinawirî”. Ewro ma vînenê ke netewe-dewlete sey Levîathan têgerena. Sey cinawir çik ke keweno verê ci wena. Ne erc, ne exlaq, ne kede na dewlete de wayîrê rûmetî nîyî.
Ewro mîyanê dewleta tirkan û Levîathanî de “cimendîye” est a. Na dewleta otokratîke de ne demokrasî ne huqûq ne zî heqanê merdimî rê “rêzdarîye” est a. Nê çîyî bêguman seba ekonomî zî zaf girîng ê. Demokrasî û ekonomî pabesteyê yewbînî yê. Pergalo ke herinda şaredaran qayûman tayîn keno, pergalo ke goreyê qanûnê bingeyî tênêgereno, pergalo ke huqûqê mîyanneteweyî nêşinasneno nêeşkeno şarê xo rê aramîye peyda bikero. No pergal bi destê Che Guevarayî sey “pergalê ukazî” yeno pênaskerdene. Seke ma zanê “ukaz” çekuya rûskî ya û yena manaya “ferman”. Ewro Tirkîya de yew merdim goreyê menfaetanê xo ferman dano û “emirberîye” ferz keno. Her çî goreyê fermanê otokratî form geno. Ekonomî zî wina ya. Êyê ke destmizê tewr tayî genê, pawitêne ke dewlete ci rê zemê pîlî bikero. Labelê hukmatê Erdoganî pelixîyayeyan reyde “yarîye” kerde û têna 5 lîra zem kerd. Yewna merdimanê teqawutan rê zî zemêko şenik virazîya.
Goreyê raporê DÎSK-ARî serra 2025î de 3 mengan de enflasyon xeylê berz bî û pelixîyayoxan zîyanêko pîl dî. Mîsal nê 3 aşman de vîndîbîyayîşê destmizî kêmî-zêde 75 mîlyar, maeşanê karmendan de vîndîbîyayîş 28 mîlyar û maeşanê teqawutan de 30 mîlyar o. Yanê bi pêroyî vîndîkerdişê merdimanê teqawutan fekafek 135 mîlyar o. Nê îstatîstîkî ramojnenê ke şar roje bi roje hetê ekonomi ra “xizan” beno. Peynîya nê rayîrî de “bendeyîye” est a. Binê bandora nê pergalê otorîter û kanperestî de şarî nêeşkenê xo raver berê û game bi game ver bi “koleyîye” şinê. Sîstemo monîst pelixîyayeyan rê têna “mergî” nîşan dano û “tewranîye” rê razî keno. Na rewşe seba kedkaran “summum malum” o. Seke kitabê Thomas Hobbesî de vîyareno, estbîyayîşê Levîathanî seba pêro şaran “xirabîya tewr pîl” a. Eke şarê pelixîyayeyî wazenê ameyoxê xo bixelesnê, ganî vera “îkonostasîsê” îqtîdarî têkoşîn bikerê û îkonanê otokrasî birijnê.
