Zimanê zikmakî û rola dayikê di hemû çandan de xwedî girîngiyeke mezin e, lê di nav kurdan de cihekî taybet digire. Di dîroka ku bi zilm û zordarî û têkoşîna naskirinê hatiye derbaskirin de, zimanê dayikê weke hilgira nasnameya çandî û weke amûreke berxwedanê ye. Di vê nivîsê de rola zimanê zikmakî û dayikê di pêkvejiyana civakî û nasnameya kurdan de hatiye lêkolînkirin.
Çarçoveya dîrokî
Kurd li gelek welatan belav bûne û xaka wan di navbera Tirkiye, Îran, Iraq û Sûriyeyê de hatiye dapeşkirin. Li gelek ji van welatan zimanê kurdî qedexe dikin û ditepisînin. Saziyên kurdî tên girtin û gihandina perwerdeya bi zimanê dayikê li dibistanê hatiye astengkirin. Armanca van polîtîkayan çewisandin û qelskirina nasnameya kurd û asîmîlasyonê di nava çandên serdest de ye.
Amûra berxwedanê
Li hemberî vê rewşê, zimanê kurdî weke amûreke girîng a berxwedana çandî ye. Bingeha parastina çand, dîrok û kevneşopiya kurdan e. Wêje, muzîk û dîroka devkî ya kurdî bi zimanê zikmakî ve girêdayî ye û rengekî berxwedan û xwerêveberiyê temsîl dike.
Di civakîbûnê de rola ziman
Ji bo kurdan xwedîderketina li zimanê zikmakî jî wesîleya avakirina civakê û afirandina nasnameyê ye. Di gelek malbatan de zimanê kurdî di nav malbat û derdora civakî de tê parastin û derbasî nifşên din dibe. Ji bo hest û nasnameya çandî ya civakê faktorek bingehîn e.
Parêzvana çandê
Di civaka kurd de dayik roleke bingehîn dilîze. Ew perwerdekara bingehîn û veguhestina nirxên çandî û zanîna kevneşopiyê ye. Bi stran, çîrok û rêûresmên rojane hem ziman û hem jî nirxên çandî û exlaqî ji zarokan re radigihîne.
Rola dayikê ya aborî û civakî
Jinên kurd di birêxistinkirina aborî ya malbat û civakê de jî cihekî girîng digirin. Karên wan ê di çandiniyê de û rola wan a di nav malbatê de ji bo mayîn û parastina civakê gelek girîng e. Nemaze li herêmên gundewar û li cihên ku krîz tên jiyîn ev rol dertê pêş.
Dayik wek kesayetek siyasî
Di dema zextên siyasî û serhildanên civakî de jin û dayikên kurd jî bi awayekî aktîf beşdarî tevgerên siyasî dibin. Gelek caran di nav rêxistinên mafên mirovan de cih digirin û ji bo mafên kurdan û pêşvebirina ziman û çanda kurdî têdikoşin.
Parastin û pêşxistina ziman
Tevî gelek zehmetiyan jî, ji bo pêşxistina zimanê kurdî û di dibistanan de wek zimanê perwerdehiyê bê bicîkirin, hewldan hene. Ev pêvajo ji bo vejandina çandî û ji bo demdirêj parastina nasnameya kurdî girîng e.
Di civaka kurd de hê jî pêkhateyên kevneşopî hene ku dikarin jinan kêm bikin. Di heman demê de ji bo wekhevî û azadiya jinan di nava civakê de tevgereke xurt heye.
Parastina nasnameyê
Kurdên li dîasporayê dijîn, bi kêşeya parastina nasnameya xwe ya çandî re rû bi rû ne û di heman demê de di nav civakên ku tê de dijîn de entegre dibin. Di vir de pêşxistina zimanê zikmakî û xurtkirina nasnameya kurdî roleke girîng dilîze.
Em bi perwerdekirina zimanê xwe û pakkirina zîhniyeta xwe dikarin pêşî li dagirkeriya civak, çand û welat bigirin. Pakkirina zîhniyetê di heman demê de têkoşîneke girîng a li hemberî dagirkeriyê ye ku niha ev erka gelê kurd e. Di demek ku dinya bi tavahî behsa zimanê dayikê dike, zimanê gelê kurd ji hêla welatên dagirker ve tê qedexekirin û gel tê qirkirin. Lê dinyaya ku li ser zimanan kûrbûye guh û çavên xwe ji bo me girtine.
Zimanê zikmakî di tevna civakî ya civaka kurd de roleke girîng dilîze. Jin di vir de xwedî roleke girîng in. Hem parêzvanên çand û nasnameyê ne, hem jî aktorên berxwedan û azadiyê ne. Ji bo parastin û zindîkirina nasnameya çandî ya kurdan, pêşxistina zimanê kurdî û xurtkirina rola jinan di civakê de pir girîng e. Ev yek ne tenê ji bo kurdên Rojhilata Navîn, ji bo kurdên dîasporaya cîhanê jî xwedî girîngiyeke mezin e.
