Seserra XIX. de dewleta tirke ganî qerarêk bido. Yan a do pêro kêmneteweyîyan nas bikero, polîtîkaya self-determînasyonî bîyaro ca û estbîyayîşê xo sey “komara demokratîke” bidomno, yan zî a do pêro kêmneteweyîyan bigêro binê bandora xo û lete bibo. Heta nika rejîmê seraye metodo dideyin şuxilna. Yanî metodê şer û şîdetî şuxilna. No metod xora bi serrano bi destê xeylêk îdarekar û hukmatan amebî xebitnayene, la tu cewabêko bîyaye nêda. Heta nika çend serekkomarî û serekwezîrî ameyî, peynîya înan se bîye? Nika goristan de kewenê ra. Mêrasê înan gonîye, şîdet, kiştiş, qetlîyam, qirkerdiş o. Seke Einstein vano “merdimê ke her tim eynî metodî şuxilnenê û netîceya cîyaye pawenê” xêvek ê.
Komara dizdanê tirkan êdî bi temamî xeripîyaye. Şaran komara demokratîke pawitêne, la raştê komara “qayûman” ameyî. Her şaristanê kurdan de terorê qayûman est o. Konseptê “komara demokratîke” baxusus hetê Serekê PKKyî Abdullah Ocalanî yeno analîzkerdene. Ocalan vano ke mîyanê dewlete û demokrasî de pagirêdayîşêk çin o. Dewleta demokratîke eslê xo de paradoks a. Ocalan nuseno ke eke dewlete est a, demokrasî çin beno. Komara demokratîke de dewlete “mînîmîze” bena û vera demokrasî hîna “hîsgêr” bena. Seba weşhalîya pêro dînamîkan komara demokratîke çareserîyêka muhîm a. Senî ke dewlete karbonmonoksît a, demokrasîyo rastikên “oksîjen” o.
Ultramontanîzm
Netewe-dewleta tirkan wazena bi pergalê qayûmî paradîgmayê xo yê kolonyalîstî newî bikero. Êdî mabênê Erdogan û qayûman de “ultramontanîzm” est o. Seke zanîyeno dêrê katolîkan de verê cû tayê merdimê îtîqatî fikrîyêne ke ganî papa wayîrê selahîyetê hîrayî bibo. Nameyê nê ferasetî sey “ultramontanîzm” amêne pênaskerdene. Ewro pergalê qayûman de zî na hişmendîye est a. Mîsal gama ke qayûmê Mêrdînî ame wezîfe, fotografê Erdoganî bi coş peyê xo de daliqna. Yanî papayê xo rê “îbadetê” xo kerd. Êdî seraye dêr a, walî û qaymeqamî zî “cîzvîtê” nê dêr ê. Karmendê seraye Homayî ra na hende nêtersenê. Erdogan çimanê înan de yew “Phobetor” yanî homayo ke tersneno yo. Seba ke Erdoganî ra tersenê, ey rê “îtaet” kenê.
Musabeqaya çaplûsîye
Mîyanê qayûman de bêşik “çaplûsîya” pîle est a. Kotî de ke otokrasî est o, uca de çaplûsîye peyda bena. Na taybetmendîya pergalê otorîterî ya. Merdim çimdarîye keno ke mabênê qayûman de “musabeqaya çaplûsîye” est a. Nê musabeqayî verê cû dewleta osmanîyan de bîyêne. Tewr zîyade na babete de hîkayeyêke est a. Rojêke paşayêkê osmanîyan ferman dano ke wa musabeqaya çaplûsîye bêro kerdene. Xeylêk cayan ra çaplûsî tewrê musabeqa benê. Çaplûsêkî paşayî rê mektube erşawite. Na mektube bala paşayî ante û ey çaplûs seraya xo rê silayî kerd. Seraye de ci ra pers kerd gelo na senîn mektub a. Çaplûsî mektube de hem bi erebî hem zî bi latînî cumleyî nuştê. Ey armancê xo wina zelal kerdbî: “Gama ke şima herfanê erebîyan wanenê, hetê rastî ra ver bi çepî raver şinê. Rêza bîne de hewce nêkeno ke şima sere ra dest bikerê. Şima bi herfanê latînkî hetê çepî ra ver bi rastî raver şinê. Bi nê hawayî vileyê şima yo bimbarek rincan nêbeno.” Nika zî qayûmî seba weşîya vileyê Erdoganî yê “bimbarekî” çaplûsîye kenê. Têna qayûmî nê dozger û dadgerî zî seraya Erdoganî “takdîs” kenê û ey rê vileyê xo çewt kenê. Xora Erdoganî tayînkerdişê qayûman ra dima vat ke “ez pêro hukmî pîroz kena”. Hem merdimo ke roşeno, hem zî merdimo ke herîneno “zerreweş” o.
Bantustan û Kurdîstan
Serra 2016î ra heta nika kêmî-zêde 160 qayûmî ameyî tayînkerdene. Nê qayûman têna butçeya şarî nêdiznaye, eynî wext de xozaya Kurdîstanî, kultur û ziwanê kurdan xeripnayî. Mîsal Êlih de gama ke qayûm ame îqtîdar, cade hêrişê vera ziwanê kurdî kerd. Xelfetî de zî no çî qewimîya. Yeno zanayene ke Başûrê Afrîka de seserra 20. de vera şarê sîyayî polîtîkaya “Apartheidî” amebî caardene. Çarçewaya na polîtîka de sîyayan rê “Bantustanî” virazîyayî. Hukmatê sipîyan waşt ke wa sîyayî nê cayan de bêrê îzolekerdene. Ewro vera kurdan zî kenê ke polîtîkaya nîyanêne bîyarê ca. Serdestî wazenê Kurdîstan biaçarnê bi “Bantustan”.
Planê Erdoganî
Nika wina aseno ke îdareyê Erdoganî di planî dekerdê vernîya xo. Yewin qanûno bingeyî yo newî, dideyin weçînayîşo verên o. Wirdî planan de armanc hêzdarkerdişê otokrasî yo. Goreyê qanûnê bingeyî yo ke merîyet de yo Erdogan nêeşkeno newe ra namzed bibo. Seba ke îqtîdar de bimano, ci rê qanûno bingeyî yo newî hewce keno. Xeyalê Erdoganî de komara demokratîke çin a, “sultanîye” est a. Coka wazeno ke rayanê DEM Partî zî bigêro. Eke no nêbî, Erdogan do weçînayîşê verênî bikero. Seba qerardayîşê weçînayîşê newî ci rê parlamento de 360 rayî hewce kenê. Seba nê zî rayê DEM Partî û CHPyî hewce kenê. Her hoke ra îdareyê Erdoganî mîyanê gêrawe de yo.
