Di vê dema dawî de nivîskara amerîkî Janet Biehl xêzeromana xwe ya bi navê ‘Xwîna wan tev li hev bû’ der barê berxwedana Rojava ya li dijî çeteyên DAIŞ’ê de çap kir. Me der barê pirtûka wê û her wisa têkildarî serdanên wê yên li rojavayê Kurdistanê pirsên xwe jê kir.

Bi qasî ku ez dizanim te carekê serdana rojavayê Kurdistanê kiribû, tu dikarî hinekî behsa serdana xwe û armanca wê serdanê bikî?

Ne tenê carekê berê jî du caran ez çûbûm. Di sala 2014 û 2015’an de min di nava şandeyan de cih girt, şandeyên ji bo şahidiya şoreşa ku di havîna 2012’an de dest pê kiribû. Wê demê hîn nû dest pê kiribû, guhertina civakî hîn pir di destpêkê de bû. Tê bîra min dema me serdana akademiyeke perwerdehiya asayîşê anku ewlekariya navxweyî kir, tişta balkêş ew bû ku kesên li wir perwerde dibûn fêrî “tolhildanê nedibûn”. Wan digot erê, li Sûriyeyê ereban demeke dirêj zilm li kurdan kirin, lê niha em û hevalbend û dost in û parastina xwe dikin, em ê ji bo tolhildana xwe derfetê bikar neynin. Em çerxa tolhildanê ya bê dawî berdewam nakin. Em dixwazin modela civakeke berfireh, piralî ku her kes li ser bingeha wekheviyê beşdar bibe, ji ber vê yekê divê em dev ji wan hestên tolhildanê berdin.

Ji bo min ew peyameke balkêş û xweş bû, bêguman hin şêxên ereb bi rengekî çalak piştgiriya şoreşê dikirin û kurdan jî ev yek pîroz dikir. Lê min pir caran peyama “tolhildan tune” bihîst, min jî meraq kir ku hin kes di qebûlkirina wê peyamê de tengasiyê dikşînin.

Di vê navberê de DAIŞ di havîna 2014’an de derket holê û gelek herêmên Iraq û Sûriyeyê dagir kir. Di meha îlonê de çeteyên DAIŞ’ê êrîşî Kobanê kirin ku cara yekem cîhadîst rastî berxwedaneke mezin hatin. Gelê Kobanê nehişt ku bajarê wan bi dest bixin, li dijî dagirkeriyê li ber xwe dan û di encamê de DAIŞ ji gund û bajarên xwe derxistin. Piştî vê yekê YPG, YPJ û HSD ava kirin da ku di şerê li dijî DAIŞ’ê de di nava koalîsyona bi pêşengiya DYA’yê de bixebite. Piştî şerekî pir dijwar ku bedelê wê 11 hezar ciwanên kurd bû, koalîsyonê û HSD`ê xaka ku DAIŞ`ê li Sûriyeyê dagirkiribû ji destê wan derxist.(Tevî ku şaneyên razayî û kampa Holê mane jî.)

Adara 2019’an bû, di heman demê de du filmçêkerên Londonê ez vexwendim da ku bi wan re biçim Rojava ji bo çêkirina filmekî. Ji min xwestin ku bibim wek pêşkêşvanekê û gotin em ê li kantonên Cezîr û Kobanê bigerin û bi her cure mirovan re hevpeyvînê bikin. Min jî got ez ê li şopa hevjînê xwe yê nemir Murray Bookchin bigerim ku wi bi pirtûkên xwe bandor li pêşketina konfederalîzma demokratîk û her wiha li şoreşa Rojava kiriye.

Min got erê, em ê di wê demê de portreya civaka şoreşger jî çêbikin. Di dawiyê de ji ber ku min berê serdana wê herêmê kiribû, min dixwest bizanim ka şoreş ji sala 2015’an ve çawa guheriye. Çi pêşketin çêbûne? Ji berî her tiştî şerê li dijî DAIŞ’ê bandoreke çawa li ser civakê kir? Ez ji demokrasiyê bi fikar bûm ji ber ku seferberiya ji bo şer dikare were wateya vegera li tevgerên otorîter. Di heman demê de, ez bifikar bûm ku hevgirtina civakî, helwesta tevlîhev a li hember ereban, di şerekî li dijî erebên din de derkeve holê.

Ji kerema xwe tu dikarî fikra xwe ya der barê kurdan de berî û piştî serdana Rojava ji me re bibêjî?

Di sala 2011’an de dema ku kesekî ji Tevgera Ekolojiyê ya Mezopotamyayê ez vexwendim konferansa wê ya li Amedê, ez bûm alîgirê tevgera azadiya kurd. Hevdîtina min a yekem bi tevgera kurd re bû, bi dilsoziya wê ya bêhempa ya ji bo bihêzkirina jinê, ekolojî û demokrasiyê. Piştî wê konferansê min biryar da ku tevkariyê li tevgerê bikim, lê li bajarê Vermont ê DYA’yê ku ez hê jî li wir dimînim û kurd jî li wir nîn in, ji ber vê yekê ez li riyên din geriyam ku alîkariyê bikim.

Min bi almanî dizanîbû û li ser tevgera kurdî çend pirtûkên girîng bi almanî hatibûn çapkirin, bi kêmanî wê demê ji îngilîzî pirtir. (Almanya xwedî nifûsa kurdan a pir mezin e û ji bo piştgirîkirina kurdan pir çalak e û bêtir jî pirtûkên li ser kurdan çap bûne li wir hene.) Ji ber vê yekê ji bo ku ez bi îngilîzîaxêvan re bibim alîkar, min ji almanî wergerand îngilîzî, Otonomiya Demokratîk li Bakurê Kurdistanê ji hêla TATORT Kurdistan ( New Compass, 2014) û Şoreşa Rojava: Xweseriya Demokratîk û Rizgariya Jinan li Kurdistana Sûriyeyê (Pluto Press, 2016). Ji ber vê yekê ez ji beriya sala 2019’an li ser Tevgera Kurd baş agahdar bûm û piştgira armancên wê bûm.

Di serdana te ya Rojava de herî zêde çi bandor li te kir?

Tişta ku herî zêde bandor li min kir, erka xwerêveberiyê ya ji bo bilindkirina hişmendiya jinên ereb bû. Min li gundekî ereban ê ku ez lê geriyam ferq kir ku jin zêde di nava saziyên demokratîk de cih nagirin. Piştre ez çûm serdana akademiyên jinan ku der barê xwerêveberî û demokrasiyê de xwe perwerde dikin. Di esasê xwe de vê perwerdeyê hişyariya li ser tevahî mirovahiyê ya jinê û pêwîstiya jinan di nava civakê de, di nava saziyên demokratîk de bilind dikir. Wê yekê bandoreke kûr li min dikir.

Te bi sernavê “Xwîna wan tevlihev bû” romaneke grafîkî (xêzeroman) weşand. Te çima ev nav hilbijart û xwîna kê tevlihev bû?

Dema ez çûm Kobanê, min bi endamên meclisa taxê re sohbeteke xweş kir. Ev kesên endamên meclisê di salên 2014-15’an de beşdarî têkbirina DAIŞ’ê bûne. Min pirsa beşdariya jinan ji wan kir, digotin bi mêran re wekhev in. Min pirsa beşdarbûna kurd, ereb, suryaniyan û kêmneteweyên di nava têkoşînê de kir. Zilamekî bi navê Nabo got ku hemûyan li kêleka hev li dijî DAIŞ’ê şer kirin, her wiha her kesî fêm kir ku çarenûsa wan çarenûseke hevpar e. Ji ber vê gotina “Xwîna me tevlihev bû,” wî ji min re got. Lewre ez fikirîm ku ew gotineke watedar e û min ew ji bo sernavê xêzeromana xwe bikar anî.

Di heman demê de wê gotinê bersiva pirsa min a li ser nerehetiya siyaseta “ tolhildanê” ya ji sala 2014’an jî da. Niha di sala 2019’an de êdî hewce nedikir ku tu kes wê peyamê bide. Ji her tiştê ku min di seredana xwe ya kurt de dît, şer civak bi hev ve zeliqandibû; êdî hemû ji bo yekî/ê, yek ji bo hemûyan bû. Mirovên ji etnîsîte û zayendên cuda fêrbûn ku ew dikarin di şer de bi hev ve girêdayî bin.

Gelo dê xêzeromana te bi zimanê kurdî jî bê weşandin an na?

Der barê vê yekê de tu agahiyeke min tune ye, ez xemgîn im. Ev mesele ya weşanxaneyê ye. Encax weşanxane bikaribe wê biryarê bide.

Tu ji bo modela xweseriya demokratîk a li Bakur û Rojhilatê Sûriyeyê çi difikirî? Li gor te pêşeroja vê modelê dê çawa be?

Bi rastî ne girîng e ku ez çi difikirim. Jixwe xweserî û Konfederalîzma Demokratîk xwe weke pergal saz kiriye û ji niha ve xwe îspat kir ku ji bo Bakur û Rojhilatê Sûriyeyê xwerêveberiyeke derbasdar û rizgarker heye. Di vê pergalê de jin azad in û deriyê civakeke berfireh, tevlêbûna siyasî ya di nava xwerêveberiyê de ji hemû gelan re vekir. Di warê biryargirtinên demokratîk de perwerdeyek daye welatiyên xwe û beşdariya hemûyan esas girtiye. Her wiha nîşanî cîhanê daye ku îradeya azadiyê dikare çi bike. Hêvîdar im ev pergal li Sûriye, Tirkiye, Îran û Iraqê jî bê saz kirin.

Te di şopandina xwe de bandoreke çawa ya ramanên Murray Bookchin li Rojava dît?

Murray Bookchin teorîsyenekî civakî yê Amerîkî bû (1921-2006) ku piştî têkçûna Marksîzmê di afirandina civakên sosyalîst ên azad de îdeolojiya çep-azadî ya bi navê ekolojiya civakî pêş xist. Di salên 1950’î de wî fêm kir ku kapîtalîzm li ser tevna jiyanê xeternak e, pêwîst e mirov civakeke alternatîf û ekolojîk biafirîne. A rast diviyabû mirov xwe bi xwe rêve bibe, ne ku ji hêla sermayedarên serdest û hêzdar ve werin birêvebirin. Ji bo ku mirov xwe bi rêve bibe, pêdivî bi saziyeke taybet heye. Wî ev sazî weke meclisên welatiyan, di binkeya civakê de ku tê de biryaran der barê civaka xwe de digire, da zanîn. Li erdnîgariyên berfireh, ew meclis dê konfederasyonan ava bikin. Taybetmendiya bingehîn a ku konfederasyonê ji dewlet-neteweyê vediqetîne ew e ku hêz dê ji jêr ve, ne ji jor ber bi jêr ve araste bibe.

Jiyana xwe li Dewletên Yekbûyî û li Ewropayê bi armanca li dora van ramanan tevgerekê organîze bike, derbas kir, lê bi ser neket û wekî mirovekî bêhêvî mir. Lê pirtûkên wî di salên 1990’î de li zimanê tirkî hatin wergerandin. Di sala 1999’an de Rêberê PKK’ê Abdullah Ocalan hate girtin, dadgehkirin û xistin girtîgehê. Ocalan ew yek dît ku hewcedariya tevgera kurd, bi ramanên nû heye û dest bi xwendina berhemên teoriya civakî, rojhilat û rojava kir. Di nav pirtûkên ku wî xwendine de pirtûkên Bookchin, bi wergera tirkî jî hene. Ramanên demokrasiya bêdewlet ku li DYA’yê zêde piştgiriyek nedîtibû, berevajî vê yekê, ji bo koma etnîkî ya herî mezin a li ser rûyê erdê ku ne xwedî dewleteke neteweyî ye, guncav xuya dikir. Wî pêşniyar kir ku PKK dev ji şerê ji bo dewleteke serbixwe berde û li şûna wê li “xweseriya demokratîk” bigere ango di nav netew-dewletên heyî de xwe bi asteke xweserî û xweseriya demokratîk bi rê ve bibe. Wî ji hevalan re pêşniyar kir ku ew Bookchin bixwînin û wî Konfederalîzma Demokratîk bi pêş xist, bi kêmanî hinekî jî di bin îlhama ramanên Bookchin de.

Bookchin amaje kir ku ji bo civakek azad ku tê de rêveberî di destê gelên bindest de be, divê ji her şêweyên hiyerarşiyê û serdestiyê dûr be. Ocalan di gelek mijaran de guhertinên girîng çêkirin. Di serî de çanda baviksalariyê destnîşan kir û got ku azadiya jinan ji bo civakek azad xala bingehîn û pêwîst e. Bi dîtina min ew rast bû ku ew pêşketinek li ser ekolojiya civakî bû û bal bir ser girîngiya azadiya jinan.

Di her rewşê de, Ocalan Konfederalîzma Demokratîk ji PKK’ê re pêşniyaz kir, PKK’ê jî di sala 2005’an de ew qebûl kir û “paradîgmayeke nû” danî ber xwe. Bi wê hizirê, bi taybetî çalakvanên kurd li Bakur û Rojava dest bi rêxistinkirinê kirin. Tepisandin û zextên li herdu cihan ev yek dijwar kir, lê dema ku şerê navxweyî yê Sûriyeyê di 2011’an de dest pê kir, kurdên Rojava amade bûn ku hem dîktatoriya Esed û hem jî cîhadîstan red bikin û “rêya sêyem” hilbijêrin. Rêya Konfedralîzma demokratîk hilbijartin. Di havîna 2012’an de dema ku Esed hêzên xwe ji bakur vekişand, bi vê valahiya hêzê re, kurdan û hevalbendên wan ev valahî bi awayekî lezgîn bi saziyên Konfederalîzma Demokratîk tije kirin.

Peyama te ji bo gelê kurd û bi taybetî ji bo gelê Rojava çi ye?

Peyama min ji gelê Rojava re ew e ku ez piştgiriya şoreşa wan a demokratîk, wekheviya zayendî û ekolojîk dikim. Ez ji xiyaneta cotmeha 2019’an xemgîn im, dema ku dewleta DYA’yê bi piranî ji Sûriyeyê vekişiya, dest ji hevalbendên xwe yên kurd berda û hişt ku dewleta tirk axa wan dagir bike ez pir xemgîn û aciz bûm. Ev rewş ji bo dîroka welatê min lekeyeke şermê ye. Peyama min ji xelkê Amerîkayê re ew e ku ji Serok Joe Biden daxwaz bikin ku li kêleka kurdan raweste û rê nede êrîşeke din a Tirkiyeyê û bi israr hewl bide ku rê li ber destdirêjiyên dewleta tirk bigire.

Janet Biehl kî ye?

Nivîskar û xêzkara amerîkî Janet Biehl di sala 1953’yan de hatiye dinyayê. Wê gelek pirtûk û gotarên têkildarî ekolojiya civakî ne nivîsandiye, di van pirtûkan de bingeha ramanên ku ji hêla Murray Bookchin ve hatiye pêşvexistin belav kiriye. Çend caran bi şandeyên biyanî re serdana Rojava kiriye. Di dema dawî de xêzeromana wê ya der barê şoreşa Rojava û berxwdana li dijî DAIŞ’ê ya bi navê Xwîna wan tevlîhev bû ji aliyê weşanxaneya MP ve hate çapkirin û belavkirin.