Eştbîyayîşê komelî girêdayeyê kultur, tarîx, nasname, kamîye û ziwanî yo. Eke nê elementî çin ê komel maneno bînaya bêestune. Na bîna eşkena herdlerzê kilmî de birijîya. Cayê zê Tirkîya de nê elementî zaf çî îfade nêkenê. Çike îta de gîyotîn esto. Çi ke nasnameyê tirkî ra dûrî yo yeno gîyotînî ver. Gîyotîn bitaybetî Dêrsim de zaf ame gurenayene. Dewleta tirke awanîya Dêrsimî çend reyî xirab kerde. Nê nasname nê kultur nê ziwan nê îtîqat nas kerd. Seba ke Dêrsimî çin bikera her metod gurena. Dewlete hem polîtîkaya asîmîlasyonî rayra berde hem kî şarê Dêrsimî qir kerd. Çarçewa asîmîlasyonî de hêrişê ziwanê kirmanckî kerd. Raver vat ke kirmancî tirk ê. Labelê na teorîye mîyanê şarî de qebul nêdî. Raison d’Êtatî na rey çekuya “zaza” ser o tayê propagandayî vîla kerdî. Kitabî ameyî nuştene û vat “şima kirmanc nîyî û zaza yê. Kokê zazayan tekildarê nasnameyê kurdî nîyo.” Rixmo ke dêrsimîjî zafî xo sey kirmanc hesibnenê û tarîx de kî kalikanê înan xo sey kirmanc pênas kerd, “roşnvîranê” îdeolojîya serdeste bi israr “zazaperestîye” ferz kerde. Xerza na propaganda serranê peyênan de teorîya “Deylemîstanî” kî zaf yena vatene. Çi heyf ke tayê dêrsimijî na teorîya bêbingeye ra xizmet kenê. Ewro Dêrsim de depresyonê kamîye esto. Ma vat rewşa ziwanî bi rojnamegere Nuray Atmacaya ke dewan de bername kena qisey bikerîme:

Nameyê bernameyê şima “Heqibeyê Perperike” yo. Çayê şima nameyo nîyanên çînit we?

Sifte, key ke mi no kar girewt, qet fikr mi de çin bî. Hetê Can TVyî ra mi rê ame pêşnîyazkerdene “bername viraze û eke wazena nameyê bernameyî bixo dîyar bike. Eke nêwazena ma dîyar bikerîme.” Mi vat, ez bixo dîyar kena. Mi dormeyê xo ra, embazanê xo ra kî pers kerd. Mi vat nameyê henênî bivîna ke çarçewa fikrê mi de bo. Înan xeylê nameyî mi rê vatî. Xora ma perperike ra hes kenê. A rindek a, mordem ke aye vîneno beno sad. La ma fikrîyayî ke teyna no name nêbeno. Çik bibo! Çik bibo! Ma vat, çîyo henên bibo ke leweyê perperike de weş bibo. Loma ma çekuya “heqibe” dîye. Domanîya ma de dewêke ra ke mordemêk amêne, hermeyê xo de tûrik yan heqibe estbî. Dewan ra tayê çîyî kerdêne ci. Toraq, ron, dendikî, tuyî ûsn. Mi kî nameyê bernameyê xo “heqibeyê perperike” na pira. Ez her heşte şina dewêke û uca de kilaman, sanikan, vatişan dana arê. Pê perperike înan rusnena her cayê dinya. Her kes tebîî vîneno mi çik viraşto û senîn bername anto. Şima kî zanê tertul raver hurdî yo û cayê xo de 3-4 aşmî maneno ke perperik yan perperike bibo. Ê mi kî tenê hênî yo. Mi kî sayeyê nê bernameyî de xeylê çîyî musayî. Dewan de çekuyê neweyî musayî û ziwanê xo raver berd. Yanî tertul beno perperike, tûrîk yan heqibeyê xo de ke çik esto rusneno her ca. Tirkî de vanê “kelebek etkisi”. Mi kî tenê na teorî esas girewte. Çîyêkê qijî kena, la ez wazena dinya de tesîrê ey bibo.

 Heqibeyê aye de çi esto?

Nê heqibeyî de her çî kî esto. Embazenê xo gêna û vejîna raye. Şinê dewe. Dewe de çi ke balkêş o anjenê. Raye, hênî, dara a dewe anjenê. Mangayî, mal, teyr-tûr, çi ke a dewe de esto kenê zerreyê tûrikî yan heqibeyî. Tûrikê mi de kilamî, sanikî, şuwarî estê. Koyî estê, birr esto. Dar û ber esto. Ron, toraq, dendikî, tuyî estê. Tarîx esto. Jarê ma, îtîqatê ma, kulturê ma esto. Yanî heqibeyê mi zaf pirr o. Kamî ke waşt zerreyê ey de her çî eşkeno bivîno. Tûrikê mi de huyayîş, kayê domanan, bermayîşê kokiman û dejê tarîxê ma estê.

 Şima her heşte şinê dewêke. Ziwano ke dewan de nimite yo anê meydan. Nîyadayoxê şima se vanê? Ê bernameyan ra qayîl benê?

Di serrîyo nêm ez nê bernameyî virazena. Heta nika nîyadayoxanê mi zêde çîyê xirabî nêvatî. Yanî rexneyê girsî nêkerdî. Ruyê mi de nêvatî. Înan mi rê hetê rexneyî ra çîyêko xorî nêrusna yan nênuşt. Teyna se vanê, kokiman ser o rexneyêk mi rê amebî kerdene. Ez mîkrofon ra dana kokiman. Dot ra eke mi de tirkî qisey kenê, ez înan rê vana ke “mi de tirkî qisey mekerê, bernameyê mi ziwanê ma de yo. Ziwanê ma de keremê xo ra persanê mi rê cewab bidê.” Na babete ser o tayê nîyadayoxê mi vanê “ti çayê hênî vana, meke, kam ke çi zano wa ê qisey bikero.” Ez uca de înan rê vana “Bername ziwanê ma de kena. Yanî bi kirmanckî kena. Ez wazena kam çiqas zano wa ê çekuyan bivajo.” Ez seba averşîyayîşê ziwanî wina têgêrêna. Zobîna ez nêvana tirkî qisey mekerê. Xerza nê rexneyî de pêro nîyadayoxî qayîl benê. Dewijan nîyadanê û koma dewijan nas kenê. Yan zî tayê vanê “ma bernameyê to de kilaman goş nanê ser. Ma berbenê, sa benê.” Ê pê qayîl ê. Her waxt mi rê “wes û war be” vanê. Tebîî ez kî zaf sad bena. Ê ke mi rê çîyê weşî vanê, eke vanê karê mi rindek o ez keyfweş bena. Ez vana tewr zêde se bikerî, xo aver kena û zaf çî zî musena.

Mabênê roniştoxanê bajarî û dewe de cîyayîye esta? Bajar de  kirmanckî yeno qiseykerdene?

Ma nika ke vajîme sûke de yan bajar de ziwanê ma qet nêno qiseykerdene raşt nêbeno. Birastî ziwanê ma heta ewro ziwanê kokiman bî. Ziwanê dewijan bî. Rey rey vanê “ziwanê dewijan qisey kenê.” Ez îta ra têbigêra û tayê çîyan vaja. Kokiman raştî keyeyê ma de ziwanê xo qisey kerdêne. Bi ziwanê xo tornê xo paç kerdêne û înan de sa bîyêne. Ziwanê xo de lexî kerdêne, kifirî vatêne û kilamî nornayêne. Domanê keyeyî kî ziwanê xo musayêne. La nika kokimê ma ju ju şinê heqîya xo. Nê semedî ra ziwan kêm beno. Jenerasyon yan neslo ke ziwanê xo qisey keno bîyo kêm. Domanê nikayênî zêde goş nênanê ziwanî ser. Çike ma û pîyê xo ciwanêr ê. Ê her ca de, sûke û kar de tirkî qisey kenê. Coka domanê xo kî tirkî musenê û qisey kenê.  Na çarçewa de mabênê dewe û bajarî de cîyayîye esta. Tebîî dewan de ziwan xeylê yeno qiseykerdene. Key ke mordem şino dewe, mecbur mano û ziwanê xo qisey keno. La sûke de ê mecburîyetî ma xo de nêvînenê. Ma key ke şinê aşxane, restoran, girewtiş-rotiş yan bi embazanê xo cafe de nîşenê ro, ziwanê xo qisey nêkenê. Çike ma hênî musayîme. Xora ciwanê nikayênî ziwanê xo nêzanê kî. Şima kî zanê, 30 serrî raver dewlete axmeyê dewan kerd û zafî tal kerdî. Dewijan se kerd? Pêro şîyî bajaran yan welatanê bînan. Eke no talbîyayîş û hêriş nêbîyayêne, ziwanê ma kî na hende vîndî nêbîyayêne, zîyan nêdîyayêne. Ziwan kî zê dewijanê ma bî lete. Nika newe newe şarê ma gêrêno ya. Xo rê banan virazîyenê, wayîrê herdê xo benê. La ê ke gêrayî ya, zê verênî nîyî. Ziwan xeylê xo vîr ra kerdê. Peynîye de nê qeseyê xo vaja. Sûke kî dewe kî ê ma ya. Wa şarê ma qetî ziwanê xo qisey bikero.

 Goreyê fikrê şima ziwan nika kamcîn deraxî de yo? Dêrsimijî wayîrê ziwanê xo vejîyenê?

 Bêguman no ziwan teyna Dêrsim de nêno qiseykerdene. Zaf bajaran û welatan de ê qisey kenê. Xeylê dîalekt yan fekê xo estê. Eke heta vizerî mi ra pers bikerdêne, mi vatêne ziwan êdî qêdîyo. La nika çîyê henênî nêvana. Çayê nêvana? Heta 10 serrî raver raştî kesî wayîrê ziwanî nêvejîyayêne. Kesî teba nêkerdêne. Ferhengî, kitabî, materyalê bînî kêmî bîyî. La nê serranê peyênan de nuştoxî zêdîyayî. Ê kitaban, sanikan, helbestan, hîkayeyan nuşenê. Ziwanê ma de kursî benê ya. Oncîna ziwanê ma de rojnameyî, TVyî estê û malper de dersan danê. Kilamê ma êdî zafî yenê vatene û goşsernayene. Yanê zê verênî nîyo. Ziwan heta nika bi qiseykerdena ame. Nika şarê ma zafêr bala nuştişî anjeno. Teyna Dêrsim de nê, bajaranê bînan de kî xebatê ziwanî qewimîyenê.

 Şima xeylê çimdarîye kenê, seba xelasê ziwanî çi pêşnîyaz kenê. Dêrsimijî çi bikerê?

 Seba xelasê ziwanî naye ra tepîya se bibo? Ez vana ke Dêrsimijî her wext ziwanê xo bigurenê, qisey bikerê û binusê. Ma vajîme, ez ewro keye ra vejîya û ameya kar. Ganî yo ke raye de yan her ca de mino ziwanê xo qisey bikerdêne. Ziwanê ma her çî raver ganî bêro naskerdene. Xora mekteban de zê ziwanê weçîniteyî yeno musayene. La eleqe goreyê mi senik o. Hem mekteb de hem de keye de wa şarê ma bi domananê xo ziwanê xo qisey bikero. Her ca de, kar de, fetilîyayîş de, cayanê îtîqatî de, cemxane de ganî ziwan bêro qisey kerdene. Ma şuwaranê xo ziwanê xo de vanîme, derdanê xo bi tirkî vanîme. Key ke ma ê pêro ziwanê xo de vatî, o wext bizanê ke ziwan xelisîyayo.Waştişê mi no yo ke kesanê ke wayîrê ziwanî vejîyenê rê wa paştî bêra dayene. Ziwan o wext beno pîl û girs.

Nuray Atmaca kam a?

 Nuray Atmaca serra 1981î de Dêrsim de dewa Sîrze de ameye dinya. Unîversîteya Anadolu de beşê xizmetanê komelkîyan wend. Bado Dêrsim de 3 serrî merkezêkê rehabîlîtasyonê taybetî de malimîye kerde. Weçînitişanê 2009î de sey endama meclîsê şaredarîye ameye weçînitene. Serra 2011î de ameye tepiştene û heta 2018î zîndan de mende. Nika Can TV de bernameyê bi nameyê “Heqibeyê Perperike” kena.