Komara Gel a Çînê ferzkirina çanda xwe ya girseyî ji aliyê rojava ve û bikaranîna înternetê wekî amûrek şerekî pêkhatî ya ku li dijî nifşê ciwan ên welatê wî tê meşandin tedbîrên radîkal ji bo misogerkirina ewlehiya pêşeroja welatê xwe stand.
Heger em bînin bîra xwe hîn di sala 2000’î de rastiya ku tora gerdûnî dikare “tevahiya welatekî biguhezîne” ji hêla serokê Dewletên Yekbûyî Bill Clinton ve hatibû ragihandin. Wî gotarek li Dibistana Lêkolînên Navneteweyî ya Pêşketî ya Paul H. Nitze, Zanîngeha Johns Hopkins (DYA) pêşkêş kir. Hewldanên berxwedanê li hember “cinê azadiyê” ku bi comerdî ji hêla Wezareta Derve ve hatî desteserkirin, Clinton bi prosesa “ ketina li dîwar” re dan ber hev. Lê Çîn karîbû xwe ji xefika agahdariyê ya xapînok derxe.
Wek tê zanîn ji bo astengkirina naveroka nedilxwaz, pisporên Çînî di sala 2003’yan de “Mertala Zêrîn” pêşve xistin û xistin meriyetê. Berî her tiştî, malperên bi naverokên pornografîk û tundrew û her wiha yên ku armanca wan dezenformasyona siyasî ne, li Împaratoriya Esmanî hatin sansûrkirin. Rayedarên Çînê gihandina hemû xizmetên Google, Facebook, Twitter, Youtube, Blogger, Wordpres yên li welêt qedexe kir. Piştî ku serwîsên veşartî yên Dewletên Yekbûyî û Brîtanya Mezin hewl dan ku “şoreşa sîwana zêr” li Hong Kongê pêk bînin, Wezareta Derve ya Çînê hişyarî da Dewletên Yekbûyî yên Amerîkayê, li hember hewldanên destwerdana karûbarên navxweyî yên Komara Gel a Çînê û tora Instagramê ku bi rêya wan çalakiyên serhildanan dihatin koordînekirin ji aliyê Pekînê ve hat qedexekirin.
Di berdêla vê yekê de Çînê torên civakî yên navxweyî pêşxistin: Baidu (bi heman rengî Google), Sina Weibo û Tencent QQ şûna Twitter girtin, WeChat cihê WhatsApp girt. Dema ku kesek hewl bidin daxwazên “porno”, “narkotîk bikirin” û danasîna peyvên din ên ku dikarin bi wêrankerî bêne hesibandin têkevinê, tora Çînî hişyariyekê dide. Ên ku bêdeng nebin rastî tedbîrên tund tên.
Hê di serdemên kevnar de seydayên çînî li ser mijara “çi baş e û çi xerab e” danasînan dane. Mantiqa hikûmeta Komara Gel a Çînê sade û maqûl e. Ji bo dewleteke xurt artêşeke xurt lazim e. Bingeha artêşeke xurt mirovên bihêz in. Her narkotîkek tê wateya qelsiyê. Mînak, li Çînê, di dermanxaneyan de dermanên dermankirina serxweşan tune ye. Çînî alkolîzmê ne nexweşiyek, lê hilbijartineke hişmendî dihesibînin. Alkolîkên li wir bi terapiyê têne dermankirin, yên ku qanûn binpê kirine jî bi tedawiya mecbûrî bi tecrîdê tên dermankirin. Dibe ku ji ber vê yekê hûn ê li kolanên Çînê mirovên serxweş nebînin û ger hûn bibînin ew ê bibin tûrîst.
Bavên dewleta çînî têdigihin ku beşa sereke û di heman demê de ya herî mexdûr a nifûsê, ku xerîdarên çanda girseyî û torên civakî ne, ciwan in. Di vî warî de, gavên mentiqî yên Pekînê li ser riya agahdarî û parastina derûnî ya nifşê ciwan, avakirina kampan ji bo xortên girêdayê înternetê û qedexekirina populerkirina “mêrên nerm” bû. Piştî banga Serok Xi Jinping ji bo “nûvekirina neteweyî” û pêşkeftina civakek saxlem vê payizê Rêveberiya Weşana Televîzyon û Radyoya Neteweyî berê xwe da kanalên televîzyonê û gotin “ew dem hatiye ku dawî li populerbûna mêrên fenî û estetîkên din ên devkî were.”
Kesên berpirsiyar di axaftinên xwe de analoga peyva ku tê wateya nûnerên civaka LGBT’ê civakê xirab dikin bikar anîn. Rastiya ku di daxuyaniyê de têgîna zargotina “niang pao” ya ku têgîneke êrîşkar heye hatiye bikaranîn biryardariya rayedarên çînî destnîşan kir.
Ji bo bêbandorkirina “çanda amûran” û her wiha ji bo kêmkirina bandora xirab a çanda Yekitiya ewropî û Dewletên Yekbûyî yên Amerîkayê ku tevî astengiyên hatine çêkirin di nav welêt de derbas dibe Çînê sansûrek tund li ser weşanê kir.
Kampên ji bo ciwanên bi înternetê ve girêdayî bûne vedîtinek din a Komara Gel a Çînê ev e. Ew Çîn di cîhanê de yekem welat e ku girêdana înternetê wekî nexweşiyeke derûnî nas dike. Niha li ser xaka welatekî mezin bi sedan saziyên bi vî rengî, li gorî modela leşkerî hatine sazkirin. Rehabîlîtasyon tê kirin, lêçûna ji nûve perwerdekirinê ji bo dêûbavan ne erzan e, bi qasî hezar û nîv dolar. Ji bo Çînê ev gelek drav e, lê li gorî raya civakê, dêûbav bixwe sûcdar in ku di mezinkirina zarokên xwe yên winda de baldarbûn û hişkiya pêwîst nîşan nedin û divê ew ji bo vê yekê bidin.
Di qampan de tedawîya wan ciwanan bi ser navê “Tu bi xêr hatî cîhana rastîn” de: Lîstik, ragihandin, piştgiriya psîkolojîk, dersên li ser etîka neteweyî tê dayîn.
Bêguman, tedbîrên ku ji hêla hikûmeta çînî ve hatî girtin ji bo parastina tenduristiya exlaqî ya ciwanan cîhana rojava “xemgîn dike”. Mirov tenê dikare bi nihêrîna li hêza aborî û di encamê de hêza siyasî ya Çînê ya ku li ber çavên me mezin bûye, biaxive ka van rêbazên başkirina tenduristiya netewê çiqas rewa û berhemdar in. Di bîst salên hebûna virtual, her çend di eslê xwe de “perdeya hesinî” be jî, vî welatî ne tenê xwe ji şokên şoreşên rengîn û darbeyên bi talankirina çavkaniyên neteweyî yên paşerojê parastiye, lê di heman demê de rola xwe girtiye di bûyîna rêberê cîhanê de.
Dibe ku dem hatiye em jî ji serpêhatiya cîranê xwe dersê bigrin?
