Li Kurdistanê rewşa zimanê kurdı̂

5 ADAR 2025 - 10:35

Mehemed Can Demir

Ji bo Kurdistanê divê ku rêxistin, lijne û komîsyonên ku kar û xebatên ziman dikin bi rêxistina DEM Partiyê re di nav koordînasyonekê de, mîna xebatên hilbijartinê li hemû bajar û navçeyan lijne û komîsyonên xwe ava bikin

Ji bo tunekirin û helandina zimanê kurdî hewldanên pergalê û polîtîkayên wî yê asîmîlasyonê ji hêla kurdan ve ji nêz ve tên zanîn. Lê mixabin ev qonaxa ku em hatinê, êdî ji bo pişaftina zimanê kurdî hewceyî bi polîtîkayên pergalê nemaye, ji ber ku êdî kurd bixwe zimanê xwe dipişêve û otoasîmîlasyonê pêk tîne.

Ev nakokî, bi taybetî jî di dema salên 90î de bi valakirina bi hezaran gundan û koçberkirina ber bi metropolên Tirkiyeyê ve gelê kurd di xwebixwe pişaftinê de cihekê girîng digire. Dema gundiyên kurd bi destê zorê ber bi bajarên Tirkiyeyê ve hatin koçberkirin, jiyana xwe di nav tengasiyên pir mezin de derbas kirin. Êdî ji bo wan pêdiviyan herî sereke bi destxistina debarekê bû. Loma edî dev ji çand û kevneşopiyên xwe û taybetî jî ji zimanê xwe berdan. Ji ber ku şertê jiyanê bi vî rengî li ser wan ferz kiribû. Helbet malbatên ku bi biryar nexwestin çand û zimanê xwe jibîr bikin jî hebûn, lê hejmara van kes û malbatan pir kêm bûn. Piraniya wan nekarîn xwe li hember karesatekê bi rengî hilgirin.

Helbet ev malbatên koçber têkiliya xwe ji welatê xwe, gund û bajarên xwe nebirîn, her dem di nav têkiliyê de man. Bi demê re, piraniya wan bûn dumalî, beşek ji wan di metropolan de man, beşek ji wan jî vegeriyan gund û bajarên xwe. Loma jî çûyîn û hatina wan a bi ser hev ve zêde bû. Ew zarokên ku li metropolên Tirkiyeyê ji dayik bûn û li cihê ku zimanê xwe fêr bibin, zimanê biyanî fêr bûn û mezin bûn. Dema ev zarokên ku fêrî zimanê dayika xwe nebibûn, malbatên van zarokan, hin ji wan ji bêderfetiya aborî, hin ji wan jî bi wesîleya betlaneyê, piranî jî havînan dihatin gund û bajarên xwe. Lê dema dihatin, bi çandek cuda, zimanek cuda (ku ev ziman zimanê serdestan bû) dihatin, tişta sosret jî ev bû ku bi wî zimanê xwe yê nû şanaz dibûn, dê û bavên wan jî heman helwestê didan nîşandan. Ji ber ku zarokên wan hînê zimanê fermiyetê bûne pê kêfxweş dibûn. Hin dê û bavên ku tirkî jî baş nizanibûn bi zimanê tirkî bi zarokên xwe re axivîn û piştgirî dan wan. Bi demê re ev rewşa kambax di nav wan malbatên niştecî de jî bû sedema dilkêşiyê. Êdî ew malbatên ku neçûbûn bajaran û zarokên wan tirkî nizanibûn jî wek tiştek baş di bin bandora wan zarokên nûhatî de man û êdî zarokên xwe jî ji bo tirkî biaxivin teşwîq kirin û piştgirî dan wan.

Êdî em hatin demek wisan ku di gund û mezrayên kurdan ên herî dûrî bajêr û navçeyan de kurdî bihîstin bûye tiştek awarte. Li gor lêkolînên min yên li ser herêma Bedlîsê û navçeyên wê, di serî de zarok, keç û xortên kurdan ji sedî 95 û jortir bûne tirkîaxêv. Helbet di vê rewşa kambax de rola medya dijîtal jî cihekî giring dilîze. Keç û xortên kurdan heta ne keç û xort tenê, ew kesên ku xwe welatparêz dihesibînin jî li ser tora dijîtal, di danûsitandinên xwe û parvekirinên xwe bi zimanê biyanî dikin. Ji ber ku xwe bi wê zimanê biyanî bêhtir aram dihesibînin. Gelek kesên welathez û qaşo zimanhez, di jiyana rojane de her tim kurdî diaxive û bi tirkî jî baş nizane lê dema dikeve medya dijîtal dibê qey medyaya dijîtal ji bilî zimanê tirkî tu ziman nizane, loma bi zimanê biyanî dinivîse û parve dike. Viya jî ji bo kurdan bi taybetî jî ji bo welatparêz û zimanparêzên kurdan trajediyek mezin e.

Ji bo Kurdistanê divê ku rêxistin, lijne û komîsyonên ku kar û xebatên ziman dikin bi rêxistina DEM Partiyê re di nav koordînasyonekê de, mîna xebatên hilbijartinê li hemû bajar û navçeyan lijne û komîsyonên xwe ava bikin (bi qasî dişopînim, bi piranî ev amade ye). Ev lijneyên ziman, komîsyonên xwe yên gundan jî amade bikin. Di gundan de girîngtirîn herêm bên tespît kirin. Li ser van herêman plansaziya xebatê bê deranîn. Ev herêm bi awayek rêkûpêk (sîstematîk) bên ziyaretkirin, di van ziyaretan de (li gorî derfetan) mirovên têrêkirî bên şandin. Heman wek xebatên hilbijartinan lê ne deng xwestin, li ser giringiya ziman, di pêşerojê de rola ziman, di netewebûnê de giringiya ziman û hwd. xebat bên kirin. Dema ev plansaziyên bi vî rengê tên çêkirin jî, ne wek demkî lê ji bo pêşerojê bên plansazîkirin, yanî divê plansaziyên demdirêj bên amade kirin.

Dîsa li gor lêkolînên min yê li ser rewşa kurdên li metrepolan, hema hema li her bajarên Tirkiyeyê taybetî jî li herêma Marmara, Ege, Anatoliya Navîn û li herêma Çûkûrovayê, bi sedan komeleyên gund, bajar heta komeleyên mezrayan yên kurdistaniyan hene. Ev lijne komîsyonên zimanê kurdî, li metrepolan li ser van komeleyan dikarin xebatên xwe yên ziman bimeşînin. Jixwe di rêziknameya hemû komeleyên herêmî de yekem xebatên wan divê li ser çanda wî herêma ku wan temsîl dikin de be. Ji ber ku dema çand tê gotin, di serî de ziman tê bîra mirov, jiber ku çand bê ziman nabe.

Rewş çi dibe bila bibe, divê ku em zimanê gelê xwe bi gelê xwe bidin hezkirin.

Naveroka berê

Pervîn Yûsûf: Têkoşîna me têkoşînek pîroz e

Naveroka ya piştî vê

“Divê Rêber Apo di pêvajoya kongreyê de bikeve dewrê”

Gösterilecek bir içerik yok

Serehawanayîşê Koçgirî ra ver bi pêvajoya newe rê

Eşkerayîye û dewlete

Vengdayîşê seserre: Komelo demokratîk

Tifaqê kurdan

Li Kurdistanê rewşa zimanê kurdı̂

Li Kurdistanê rewşa zimanê kurdı̂

Rojnameya Heftane

Kûnye

Beşên Din

Yên Din