Gotinên gel ji çavkaniyên dîrokî û ji zimanê kolektîf têne û li ser ezmaneke domdar in. Her gotinek ku ji devê gel dertê, têkiliyeke girîng bi kultur û baweriyên civakê re heye. Mînak gotina “Zindan bîra bêbinî ye” ji du aliyan ve wate lê tê barkirin û tê nirxandin. Yekemîn wate, bîrên mirovî dike kor û rûn aşkere nake; duyemîn jî “kesê ku di zindanê de ye, nîv mirî ye” aşkere dike. Ev mînak pêşkêşî têgeha çirokek girîng li ser komkirin û êşa mirovahiyê dike.

Dagirkeran, da ku kontrola xwe bêsînor bikin, çîrokan çêdikin û bi çiqas zagon û zewacan li ser wan zêde dikin. Ew helwest êdî wisa ye ku wekî hêkimekê li hember hemû aliyên civakê vedigerin û xwe bi dînamîkên nû ve avadikin. Ev stratejiyeke “xwedayî” (bi tevî hêzên zordariyê) bi destê xwe tîne. Çîrokan ji bo serwerdanî û merivanên zextkirî tirs û tawûs aşkere dikin.

Di edebiyata kurdî de jimara “heft” pir girîng e û wekî remzeke bi awayeke demdirêj hatiye bikaranîn. Di çîrok û helbestên kurdî de, em dikarin bibînin ku hin kes dikarin demên dirêj di zindanê de bimînin û dema ku vegerin malê, gelek kes ya bi zorê nas dikin. Ev rewşên zor ji bo danasîna holêkirina mirovan û giraniyên ser demsalan pêk tînin.

Rast e ku gelek gotin û terîfên li ser van çîrokan ên ku ji bo danasîn û rakirina pirsgirêkên civakî têkiliyên xwe nizanin. Ji ber vê yekê gotina çîrokan gelek girîng in, çinkî bi behskirina çîrokan em dikarin bikevin jiyana mirovan. Lê divê em bêjin ku hîn çareyek li ser hemû pirsgirêkên mirovan nehatiye dîtin, ji ber vê yekê ji bo raberkirina hestên mirovan hewcehî bi edebiyat û çîrokan heye.

Di dawiyê de, gel bi terîf û meselên xwe di rojên dijwar û zehmet de bi hêvi dimînin. Ew bi hêviya ku bi çîrokên xwe di dil de bimînin û tecrûbeyên wan bên bikaranîn. Li hemberî zordariya ku pergala zindanê pêşkêş dike, mirov dikare bi hêviya azadî û serfiraziyê û xwe gihandina heqîqetê, li ber xwe bide û dikare hertiştî bike.

Tecrûbeya jiyana demdirêj a di zindanê de, nemaze di bin şert û mercên giran û dirêj de, ji aliyê psîkologan ve hat lêkolînkirin ka ezmûnên wiha bandoreke çawa li ser tevger û hişê mirovan dikin. Girtiyên demdirêj dikarin cur be cur rewşên hestiyarî û psîkolojîk ên tevlihev, di nav de trawma, tirs û carinan jî rehetbûn, biceribînin. Stratejiyên berxwedan û têkoşînê, faktora sereke ya ku di rewşek wiha de bandorê li jiyanê dike berxwedan e. Berxwedêrî qabîliyeta mirov a ku ji zehmetiyan xelas bibe, biguncîne û tevî şert û mercên neyînî bidomîne. Di hawîrdora giran a zindanê de, mirov bi gelemperî stratejiyên zindîbûnê yên ku ji wan re dibe alîkar ku rûmet û wateya xwe di jiyanê de biparêzin dibînin. Ev dibe ku pratîkên giyanî, rojname, an domandina hevaltiyê di hundurê pergala zindanê de hebe.

Bandora psîkolojîk a tecrîdê û bêparkirina dirêj a azadiyê dikare kûr be. Girtîbûn dikare bibe sedema nîşanên nexweşiya stresê ya piştî trawmatîk (PTSD), rewşên depresîv û tewra di têgihîştina demê de biguherînin. Nebûna têkiliyên normal ên civakî û stresa domdar a hawîrdora girtîgehê zirarê dide wan, hewcedariya lênihêrîna derûnî û torên piştgiriyê li hundur û derveyî girtîgehê diyar dike.

Faktorek din a sereke di tenduristiya derûnî ya girtiyên demdirêj de domandina hêvî û hişmendiyek pêşeroj e. Lêkolînan destnîşan kir ku armanc û hêvî dikare başbûna psîkolojîk pêşve bibe. Ev dikare di zindanê de derfetên perwerdehiyê, lêgerînên hunerî yan beşdarî bernameyên rehabîlîtasyonê yên ku hestek derfet û kontrola li ser jiyana xwe dide girtiyan. Tev li vê perspektîfa psîkolojîk tevliheviya serpêhatiyên mirovên ku ji bo demên dirêj girtî ne û girîngiya naskirin û çareserkirina hewcedariyên wan ên derûnî radixe ber çavan. Ev refleks diyar dikin ku çima mijara berxwedan û rûmeta mirovî di rewşên wiha de girîng dimîne.